دماو سه‌رهۆرداو دینوو ئیسلامی و وڵاوه‌بیه‌یش، زوانوو عه‌ره‌بی بی به زوانوو فره‌ی جه وه‌ڵاته‌کاو دنیای . به جۆرێو که شۆنه‌ماو فره‌ی چا زوانانه که وه‌ڵێ ئامای ئێسلامی وجوودشا بێ، نه‌مه‌نه. به ئامای ئێسلامیچ روه ئێرانی په‌ی ماوه‌و زیاته‌ر جه دوه‌سه‌دساڵا که به دوێ قه‌رنێ بێ ده‌نگی ئه‌ژناسه کریان، زوانه ئێرانیه‌کا که‌وتێ قه‌راخوه و ئێژایی وێشا به تایبه‌ت جه ده‌رباروو خه‌ڵیفه‌کانه‌و و قۆدره‌ته‌نه جه ده‌س دا. زوانی عه‌ره‌بی یاگێ ئا زواناشا گێرت. ده‌لیلی بنه‌ره‌تیش ئانه بێ که عه‌ره‌بی زوانوو قورعانی پیرۆزی بێ و شه‌رێعه‌تیچ فره‌ش جه قۆرعانیوه گیریا بێ و خه‌لافه‌ت که‌ره‌کا، عه‌ره‌ب زوانێ بێنێ و زوانوو عالێماکا، عه‌ره‌بی بی. دماته‌ر به ده‌لایێلێ جوراوجۆرێ زوانه ئێرانیه‌کا و جه سه‌روو گردیوه فارسی که‌م که‌م سه‌ره‌شا به‌رئاوردوه و بیێ به زوانوو مه‌ردمی بێ ده‌سه‌ڵاته‌ی به تایبه‌ت زوانوو به‌یانوو عارێفا. یۆ چا ده‌لیلانه که باعێس بی که زوانه ئێرانیه‌کا دووباره ره‌واج پێوا که‌راوه، عێرفان و ته‌رێقه‌ت بیه‌ن.
چیگه‌نه سوئالێوه مه‌تره‌حه بۆنه: عێرفان چه تایبه‌تمه‌ندیێوش بیه‌ن چه‌نه که عارێفه‌کا به جیاتی زوانوو عه‌ره‌بی- زوانوو عێلمی و عالێما- روه‌شا ئاردێنه به زوانوو ئه‌دایی؟
عارفه‌کا نمایه‌نده‌و ئێسلامێوه‌نێ که ویژه‌گیه‌کاش توفیرشا هه‌ن چنی ئێسلاموو ئه‌هلوو شه‌رێعتی. زوانوو ته‌رێقه‌تی زوانوو حوکم دای و باڵاده‌سی نیه‌ن. چنی ته‌عه‌سب و وشکه‌ویری مه‌لاباتیه‌ش نیه‌ن. فره ئاسانگیر و ئه‌هلوو رواداری و موداراین. عالێماکا به تایبه‌ت فه‌قیه‌کا جه به‌رویره‌کاشانه فره‌ته‌ر هه‌نێ شۆنه‌و مه‌سائێلوو ئێجتماعی و ئادابوو دین و عێباده‌تیوه. به‌ڵام عاڕێفه‌کا که‌متر پاچێوانه ویرشا که‌رده‌نوه و جه وه‌رانوه‌رشوه مه‌سه‌ڵه‌ن جه باره‌و عێباده‌تیوه واته‌نشا: هیچ آداب و ترتیبی مجوی/ هر چه میخواهد دل تنگت بگوی. جه به‌رویروو عارفه گه‌وره‌کانه پێسه‌و سه‌نایی، عه‌تار، سوهره‌وه‌ردی و مه‌وله‌وینه فره‌ته‌ر سه‌روو مه‌عنه‌ویه‌ت و عێشق و یۆبیه‌ی و زکر و سه‌مایوه... باس کریان.
مه‌عره‌فه‌تی عێرفانی جه راو عێلمیوه به‌ده‌س نمه‌ی. جه راوینوو عارفیوه عێلم هه‌رمانه‌و ئه‌هلوو قاڵین نه ئه‌هلوو حاڵی. هه‌رچه‌ند عارفێ دژمه‌نوو عێلمی ئێکتسابی نیه‌نێ به‌ڵام مه‌نه‌وه‌ی جه حه‌وزه‌و عێلمینه و ئازادبیه‌ی پا بۆنه‌وه‌شا قه‌بووڵ نیه‌ن و ئا ئاژه‌یه مایه‌و سۆکایه‌تی مزانا و ماچا ئێنسان مه‌شیۆ جه عێلمی گوزه‌ریه‌و و بلۆ پله‌و پایه‌یه سه‌رته‌ر. عارفێ، مه‌ڵای نه‌زانشا قه‌بووڵ نیه‌ن به‌ڵام مه‌ڵاییچشا به عێنوانوو شه‌رته‌و ئێنسان بیه‌ی، نه‌زانان. پی بۆنه‌وه ئادیشا په‌ی به‌یان که‌رده‌و ده‌روونوو وێشا، حه‌دیسوو نه‌فسیشا و زکروو حالیشا نیازشا نیه‌ن به زوانوو عالێما و زوانوو عێلمی به‌لکوو په‌نه‌وازیشا به زوانوو ئه‌دایین. زوانوو یاره‌کاشا. زوانوو موریده‌کاشا. زوانوو ده‌روێشه‌کاشا. زوانوو شه‌رێعه‌تی وعالێما عه‌ره‌بی بێ و زوانوو ته‌رێقه‌تی زوانوو ئه‌دایی.
به زوانوو ئه‌دایی نووسیه‌ی عارێفه‌کا پی بۆنه‌وه‌ن. عێرفان ته‌جرۆبه‌یه ده‌روونی و مه‌عنه‌وین که به سه‌ختی به‌یان مه‌کریۆ و به‌رمه‌گنۆ. ئه‌هلوو عێرفانی هه‌میشه واته‌نشا هه‌رچی زوان یا به‌یانێنێ په‌ی واته‌ی و به‌روسته‌ی ته‌جرۆبه‌ی ده‌روونی قسرێنێ چه بیاو پانه‌یه ئی ته‌جرۆبه به زوانوو عێلمی و قودره‌تی به‌یان کریه‌و. یانی زوانوو قاڵی. ئینه جه حاڵێوه‌ن عێرفان نیازش به زوانوو حاڵین(ده‌روون). زوانێوه ده‌روونی که جه قووڵایی دڵیوه هۆرقۆڵتیه‌و. یانی زوانیی ئه‌دایی. نه ئا زوانه که فێرش بینه. جه به‌روه به‌ینه. یا سه‌پیه‌و ملته‌ره. با ئا زوانه غه‌ریبه فره خاسیچ لوابۆ مه‌ژگته‌ره و خاس بیه‌بۆ به مه‌له‌که‌و زێهنێ وه‌لێ ته‌وانوو ئانه‌ێشه نیه‌ن بتاونه ده‌روونی مجۆ به‌ر و ده‌روونی به‌یان که‌رۆ و رازه‌و حه‌دیسوو نه‌فسی ئاشکرا که‌رۆ. ئه‌گه‌ر ئی فه‌رزیێ درۆسه بۆ ئاوه‌خته ته‌بێعین که عارێفه ئێرانیه‌کێ – نه په‌ی به‌یانوو واقێعیه‌تی که ئه‌قڵ مه‌فامۆش- به‌ڵکوو په‌ی به‌روسته‌ی و ئاشکرا که‌رده‌ی حه‌قێقه‌توو ده‌روونی و ڕۆحیشا په‌نا مارا به زوانی ئه‌دایی. هیچ زوانێو نمه‌تاو ده‌روون و ئێحساسوو ئێنسانی به‌یان که‌رۆ بێجگه‌م زوانوو ئه‌دایی نبۆنه.
ئه‌هلوو ته‌رێقه‌تی هه‌میشه سۆکانه دیانێ په‌ی قاڵوو مقاڵوو عالێما و وه‌ختێو هه‌نێ باغوو سه‌وزوو عێشقینه و هه‌نێ حاڵه‌تێوه‌نه که ئاگاهیشا نیه‌ن جه یه‌ک دانه ره‌گوو وێشا چه‌نی متاوانه به زوانێوی بێگانه و فێرکریا، فاڕیای حاڵیشا، وجوودوو ویشا و فه‌نابیه‌و گیانیشا به‌یان که‌را. ئانه‌نه که فره‌ی جه به‌رویروو عارێفه‌کا که سه‌مه‌ره‌وو ته‌جرۆبه‌یێوی ده‌روونین، به زوانوو ئه‌دایی به‌یان کریاینێ و نویسیاینێ. چوون ئا زوانه چا باره‌وه به‌کارته‌ره‌ن!
سه‌رچه‌مه:
هۆرگێرته‌یه ئازاد جه کتێبوو: هویت ایرانی و زبان فارسی، شاهرخ مسکوب، انتشارات فرزان روز، تاران، 1384 ڕۆجیاری.
