ئا تراژدیانه که جه ده‌ورانوو ئاروینه منویسیا، فره که‌مێنێ. ئه‌غڵه‌ب پاسه لواینێ په‌یش که ئینه پا ده‌لیله‌ن که قاره‌مانێ جه دلێ ئیمه‌نه که‌مێنێ. و پاسه مزانا به خاتره‌و شه‌کگه‌رایی عێلمیوه، ونی جه ڕه‌گوو باوڕوو ئینسانی تازه‌ینه نه‌مه‌نێنه و ره‌وتی پادزه‌کارانه و ئه‌سپایانه‌یچ نمه‌تاو هێزی په‌نه‌واز فه‌راهه‌م که‌رۆ په‌ی هه‌وک به‌رده‌ی قارامانانه‌ی، په‌ی سه‌روو زینده‌گی. به ده‌لیلێ جۆراوجۆری یا شه‌ئن و پله‌وپایه‌و ئیمه وارته‌ره جه تراژدی مزانا و یا شه‌ئن و پله‌وپایه‌و تراژدی سه‌رته‌ر جه ئیمه. دیاره‌ن پی بۆنه‌وه پاسه نه‌تیجه مه‌گێرا که شێوه‌ی تراژیک هینه‌و ده‌ورانوو باستانین و ته‌نیا لایه‌قوو به‌رزه‌مه‌قاما، شاکاو و شاهسواره‌کان. و جه یاگێوه‌یچه‌نه ئی عێباره‌تێ به کار نمه‌به‌را، به ئیشاره، یاوگه‌شا هه‌ر ئانه‌نه.
به باوڕوو من، ئینسانی مه‌عموولی هه‌ر ئه‌ننه مه‌وزووعێوه ده‌ردوارده‌ن په‌ی تراژدی جه به‌رزته‌رین مه‌فهوومشه‌نه/ یاوینکشه‌نه که پادشا ویه‌رده‌کا بیه‌نێ. مه‌شیو ئیتر ئی باوڕه وه‌روو شۆڵه‌و ره‌وان پزشکی تازه‌ینه ڕۆشن بیه‌بۆوه. په‌ی ئانه‌یه ره‌وان پزشکی مۆدێڕن، ئا فرمووڵ به‌ندی تازه‌یه - مه‌سه‌ڵه‌ن جه نه‌وعوو گرێ ئودیبی و ئورستینه – مه‌نیه‌و بنه‌ڕه‌توو شیوه‌که‌رده‌یش که جه بنه‌ڕانه سه‌روو بنجه‌و ره‌فتاروو ده‌رباریه‌کاوه ته‌نزیم کریا بێ و دماته‌ر بی به مێسداقێوه په‌ی هه‌ر که‌سی که جه ئاژه‌ی عاتێفی چامنه‌ینه قه‌رارش گێرته بی.
ساده‌ته‌ر واچوو، عه‌مه‌ڵ و که‌رده‌وه‌ی تراژیک به یه‌کسان هه‌م ئینسانی پایه‌به‌رز و هه‌م ئینسانی چیرده‌سی مه‌گێرۆنه‌وه‌ر و ته‌نیا تایبهتوو که‌سایه‌تییێ ئه‌سیلزادێ نیه‌ن. چوون ئه‌گه‌ر پاسه بۆ فاموو تراژدی په‌ی فره‌ینه‌و خه‌ڵکی ئیمکان یا کریاییش نیه‌ن. نه‌خوازه‌ڵڵا تا بیاو پاگه‌یه که ئادی (تراژدی) فره‌ته‌ر و سه‌رته‌ر جه ئه‌وته‌ر نمایێشه‌کا قه‌در بزانۆ.
بێژگه جه سه‌مه‌ره‌هایه/ ئیستێسناهایه که ره‌نگه بانێ و من نه‌زانوونه، گومان مه‌که‌روو که ئینه قاعێده‌یوه گردین که ئیحساسی تراژیک وه‌ختارێو جه ئیمه هۆرمه‌خێزۆ که جه ده‌ورووبه‌رمانه که‌سێو بۆ و ئاماده بۆ ئه‌گه‌ر په‌نه‌واز بی گیانوو وێش بده‌ونه تا چێوێو بازۆوه‌و و یا حێفزش که‌رۆ و ئادیچ ئا شه‌ئن و پله‌وپایه‌نه که ئیحساس مه‌که‌رۆ هه‌نش. جه ئورستێشیوه گێره‌ش تا بیاو به هه‌ملێتی، جه مدئای تا مه‌کبێس، ده‌رگیریوه ئه‌وه‌پوشیا – جه دلێ گردوو ماجه‌راکانه- پێوه‌نش هه‌ن به ته‌لاشوو که‌سێوه په‌ی به ده‌س ئارده‌ی یاگێ و راوینی (به‌رحه‌وقوو)) وێش جه جامێعه‌ینه. ئیسه، گاهه‌س ئا که‌سه که‌سێۆ بۆ که چی په‌یلوای (به‌ر‌حه‌قیه) تار نریا بۆ و گاهه‌س که‌سێو بۆ که په‌ی ئه‌وه‌ڵین جاری ، شۆنه‌و به‌ده‌س ئارده‌ی ئا حه‌قیوه بۆ. به هه‌ر حاڵ ئا زامه کاریه که سه‌رچه‌مه‌و هۆرته‌ق یا حادێسه حه‌تمیه‌کان و به جۆرێوه قه‌نچاوپێچ به‌رز بۆنه‌وه، زاموو ماڕیای و وڕای شه‌ئن و پله‌وپایه‌ین. و هێزوو راوه‌به‌روو ئادیچ ئا قینێنه که ئا شه‌ئن و پله‌وپایه‌شانه نیان چیروو پایا و گه‌ره‌شێلشا که‌رده‌ن. پی بۆنه‌وه تراژدی نه‌تیجه‌و ئیجباروو گردینوو به‌شه‌رین په‌ی ئیسته‌یوه‌ی یاگێ به‌رحه‌قوو وێش.
ئه‌گه‌ر ته‌لاش جه لاو قاره‌مانه‌که‌یوه ده‌سش په‌نه‌که‌رده بۆ داستانه‌کێ هه‌میشه ئا چێوه که (نه‌قسی تراژیکوو) قاره‌مانه‌که‌ی نامێشه‌ن، ئاشکرا مه‌که‌رۆ. به‌ڵام ئی نه‌قسه ته‌نیا تایبهتوو که‌سایه‌تیه به‌رز و گه‌وره‌کا نیه‌ن. و ئا چێوه، حه‌تمه‌نیچ، زه‌عف نیه‌ن. نه‌قس یا نۆقته زه‌عفوو شه‌خسیه‌ته‌که‌ی جه واقێعه‌نه چێوێو نیا- نمه‌ونه‌یچ بۆنه- بێژگه‌م جه نه‌بیه‌ی ته‌مایێلێوی زاتی ئادی په‌ی پاسیو مه‌نه‌ی و یا ئه‌رامه‌ننه‌یی جه وه‌رانوه‌روو ئا چێوه‌یه که په‌ی شه‌ئنوو وێش، و ئا وێنه‌یه که جه باره‌و په‌یلوای به‌رحه‌قوو وێش هه‌نش و به ته‌هدیدش مزانۆ. ته‌نیا پاسیوه‌کا/ ئه‌رامه‌ننه‌کا، ته‌نیا ئا که‌سانه که ته‌قدیروو وێشا به ئه‌رامه‌ننه‌ییوه قه‌بووڵ مه‌که‌را بێ عه‌یب و نه‌قسێنێ . فره‌ینه‌و ئیمه‌یچ چا ده‌سه‌ینمێ.
وه‌لێکانێ ئارویچ پێسه‌و گرد وه‌ختیوی جه به‌ینوو ئیمه‌نه برێو که‌سێ هه‌نێ که جه وه‌رانوه‌روو ئا چێوانه که بێ ئابڕوو حه‌یسیه‌تشا مه‌که‌را هۆرمێزاوه و جه پرۆسه و ره‌وتوو ئی هه‌رمانێنه، که گردوو ئا چێوانه که جه نه‌تیجه‌و ته‌رسی و یا نه‌بیه‌و حه‌ساسیه‌تی و یا به بۆنه‌و نافامیماوه ملما پۆره که‌رده‌ن، جه وه‌راوه‌روو چه‌ماماوه مه‌گنا له‌ره‌و مه‌سه‌نجیا و تاقی مه‌کریاوه. ئه‌چی هه‌وک به‌رده‌یه‌و تاقه‌که‌سی، په‌ی سه‌روو رێکینه به زاهێر موحکه‌مه‌کاو ده‌ورووبه‌ریما و ئه‌چی سه‌نجنای موحیتی نه‌واریا‌مانه‌ن که وه‌حشه‌ت و ته‌رسێوه، که کلاسیک شێوه هه‌نه چنی تراژدی، به‌ر مه‌گنۆ و وێش نیشانه مده‌و.
مۆهێمته‌ر چانه‌یه، جه به چیروو داپه‌رس کێشای ئا چێوانه‌ن که جاران هه‌رگێز نه‌که‌وتێنێ چیروو داپه‌رسێ، ئیمه چێوێ فێر بیمێ. ئی ره‌وته دوور یا سه‌رته‌ر جه شه‌ئنوو ئینسانی مه‌عموولی نیه‌ن. جه شوڕشه‌کاو سه‌راسه‌روو دنیاینه، چی سی ساڵه‌ی ویه‌رده‌نه، ئینسانی مه‌عموولی که‌ره‌تهاو که‌رت دینامیکوو دلێنی گردوو تراژدیه‌کا جه وێشه‌نه نێشانه‌ش دان و ئه‌رمانانش. پافشاری یا جێڕبیه‌ی سه‌روو روتبه و مه‌قاموو قاره‌مانی تراژیکی، و یا به واته‌یوه‌ته‌ر سه‌روو ئیساله‌توو که‌سایه‌تی ئادی جه واقێعه‌نه چێوێو بێژگه‌م جه چه‌سپیای رواڵه‌تی به به‌رینوو تراژدیوه، نیه‌ن. ئه‌گه‌ر روتبه، مه‌قام و ئه‌ساله‌توو که‌سایه‌تی دلێنه‌و/ماهیه‌توو تراژدی بیایا ئه‌شیایا کار یاوایا به ئاگه‌یه که گیرووگرفتوو ئادیشا جه باره‌و روتبه و مه‌قامیوه، بیایا به گیروو گرفتی تایبهتوو تراژدی. به‌ڵام پاسه نیه‌ن. ئینه جه حاڵێوه‌ن به یه‌قین متاوی واچی ئیتر بهرحهق بیه‌و پادێشاهێوه جه وسته‌ی به‌ر و جه چیروو چنگ به‌رئارده‌ی مه‌مله‌که‌تێوه مه‌ربووت به پادێشایوه‌ته‌ری سه‌رنج و هه‌یه‌جانوو ئیمه هۆرنمه‌خێزنۆ. به‌رداشتوو ئیمه جه باره‌و عه‌داڵه‌تیوه ئا به‌رداشته نیه‌ن که جه زێهنه‌و پادێشاهێوه‌نه بیه‌ن که جه ده‌ورانوو ئیلیزابێتینه ژیوان. ئا چێوه که ئیمه چی نمایێشه‌نه مه‌وزۆ له‌ره که‌یفییه‌تێوه‌ن ناشی چا ته‌رسه نادیارێ که یۆ یا که‌سێو، تار مه‌نریه‌و، و یا ناشی جه کاره‌سات یا فه‌جێعه‌و جیاوه بیه‌ی چا وێنانه‌ن که جه چه‌نیه‌تی و کێبیه‌و وێما جه‌باره‌و دنیایوه هه‌نما و یا وه‌شما که‌رده‌ن. ئی ته‌رسێ جه به‌ینوو ئیمه‌نه ئارۆ پێسه‌و هه‌میشه هه‌ر هه‌نه. گاهه‌س جه فره‌ی، فره‌ته‌ره بۆ. جه واقێعه‌نه ئانه ئینسانی مه‌عموولین که به راسی و واقێعی ئاشنان پا ته‌رسێ.
ئیسه که قه‌بووڵما که‌رد تراژدی نه‌تیجه‌و ته‌لاشوو ئیجبارێوه‌ن که به‌شه‌ر په‌ی ئیسته‌وه‌ی و گێرته‌ی یاگێ به‌ر حه‌قوو وێش هه‌نش، فوتیایش چی ته‌لاشه‌نه جارده‌روو نا‌حه‌قی و شه‌رێوه‌ن که هه‌ن جه موحیتوو ده‌ورووبه‌ریشه‌نه و رێک ئینه‌نه، ئه‌خلاقیه‌ت و ده‌رسوو تراژدی. ئیسته‌یوه‌ی قانوونی ئه‌خلاقی که ئه‌ساسوو رۆشنگه‌ری تراژدین، ئیسته‌یوه‌و چننه که‌مییه‌تێ متافیزیکێ و یا راوینێ زێهنیێ نیه‌ن.
به‌ر حه‌ق بیه‌و تراژدیکی شه‌رتێوه‌نه جه زینده‌گی، ئا شه‌رایه‌ته که شه‌خسیه‌تی ئینسانی متاو چاگه‌نه پیته بده‌ونه‌وه و په‌ی به‌رۆ به دلێنه و ماهیه‌توو وێش. ناحه‌ق بیه‌ی تراژیکی، شه‌رایه‌تێوه‌ن که ئه‌وه‌مدرنه‌رۆ ئینسانین و ئادی چا راینه که که‌یله‌ن جه عشق و غه‌ریزه‌ش، جه را به‌ده‌ر مه‌که‌رۆ. تراژدی رۆشنگه‌ری مه‌که‌رۆ – و مه‌شیۆ بکه‌رۆچ- و چی رۆشنگه‌رینه هه‌نگووسه‌و شایه‌تی وێش مه‌گێرۆ نیشانێ ڕۆه ئا که‌سانه که دژمه‌نوو ئازادی به‌شه‌رینێ. که‌یفیه‌توو که‌ماڵ به‌خشوو تراژدی هه‌ن چا هه‌وکێنه که په‌ی به‌ده‌س ئارده‌ی ئازادی روه مه‌ده‌و. خسڵه‌توو ته‌رس هۆرخزنوو تراژدی هه‌ن چانه‌ینه که موحیتی مدراو بێ جمووجۆڵی مه‌گێرۆ چیروو داپه‌رسێ ئینقلابیێ. ئینه کارێوه‌ن که به هیچ جۆرێوه وه‌روو ئینسانی مه‌عموولیشا نه‌گیرته‌ن په‌ی یاوای پا ئه‌ندیشه و که‌رده‌وانه.
جه وه‌روو شۆڵه‌و ئی راوینیوه گاهه‌س بکریه‌و نه‌بیه‌و تراژدی جه ده‌ورانوو وێمانه تا راده‌یوه چانه‌یه بزانمێ که ئه‌ده‌بیاتی مودێڕن روه‌ش که‌ردێنه روه په‌یلوای ره‌وانکاوانه‌ی په‌تی و جامێعه‌شناسانه‌ی په‌تی جه‌باره‌و زینده‌گیوه. ئه‌گه‌ر گردوو بێچاره‌گی ئیمه به خاتره‌و مێڕیایی شه‌ئنوو ئیمه، پێوابیه و په‌روه‌رده نه‌فسوو ئیمه بۆ، چا حا‌ڵه‌ته‌نه هه‌ر عه‌مه‌ڵێوه ئاشکرا محاڵه‌ن تا بیاو به عه‌مه‌ڵ و که‌رده‌وه‌ی قاره‌مانانه. جه بارێوته‌ر، ئه‌گه‌ر جامێعه به ته‌نیایی وه‌رپه‌رسوو گره‌کاو زینده‌گی ئیمه بۆ، چا ئاژه‌نه قاره‌مانوو نمایێشه‌که‌ی، زه‌رووره‌ته‌ن ئه‌ننه پاک و بێ خه‌تان که به ناچاری نمه‌تاوی ئیژایی ئادی به عێنوانوو شه‌خسیه‌تێوه زینه‌ی قه‌بووڵ بکه‌رمێ. جه هیچکام چا په‌یلوایانه‌و سه‌ریوه، تراژدی شکڵ نمه‌گێرۆ. ده‌لیلش فره ساده‌ن. په‌ی ئانه‌یه هیچکامشا مه‌فهوومێوه موته‌عادڵ نمه‌دا به‌ده‌س. فره‌ته‌ر جه هه‌ر چێوێوته‌ر تراژدی په‌نه‌وازش هه‌ن که نویسه‌ر ئه‌هه‌میه‌توو عێله‌ت و مه‌علوولی به رێکته‌رین شێوه بفامۆ.
وه‌ختێو نویسه‌ر مه‌ته‌رسۆ که هه‌رچی چێوه‌ن به شێویه ئاڵووچیایی گێرۆ چیروو داپه‌رسێ. وه‌ختێو به هه‌ر جۆره رێکینه، عاده‌ت و ره‌سموو رسووما پاسه مه‌دیا که گوایا په‌ی هه‌میشه‌ی سابتێنێ و نه‌مه‌کریه‌و وه‌رشا بگێرێ، ئیتر تراژدی بیه‌یش نیه‌ن. جه په‌یلوای تراژیکینه ته‌نیا هه‌سارێ سابته که بیه‌یش هه‌ن نیازوو ئینسانین په‌ی ته‌حه‌قوق به‌خشای کامڵوو وێش. جا هه‌ر چێوێو که زات و ته‌بێعه‌توو ئادی په‌رچین که‌رۆ و وزۆشه‌ره واری، هه‌ر چێوێو که بۆ شیاو ئانه‌یه هه‌ن هه‌وکه کریه‌و سه‌رش و بسه‌نجیه‌و تاقی بکریه‌وه. ئه‌ڵبه‌ت ئینه پا مانا نیه‌ن که تراژدی مه‌شیۆ جارده‌ر یا مواعێزه‌که‌روو، ئینقێلابی بۆ.
یونانیه‌کا تاوێنێ به عه‌مه‌ڵ یا که‌رده‌وه‌یه که سه‌رچه‌مه‌ش ئاسمان بێ، راکاروو وێشا بسه‌نجناو واوه‌ی بگێڵاوه په‌ی ته‌ئید و ته‌سبیتوو دووباره‌ی بهرحهق بیه‌و قانوونه‌کاشا. یه‌عقووب تاوێنه روه که‌رۆ به‌ره‌گاو خودای و داواو حه‌قوو وێش که‌رۆ و ئاخرسه‌ر سه‌ره‌و ته‌عزیمی بنامنۆره. ئه‌مما چی تراژدیانه هه‌میشه له‌حه‌زاتێو هه‌نێ که هه‌رچی چێوه‌ن ئاڵووچیانه‌ره و هیچ چێوێو په‌سه‌ن کریا نیه‌ن و چی جبهه‌گیرینه و مدرای جه وه‌رانوه‌روو دنیایوه و یا په‌شت که‌رده‌ی چه‌نش، ده‌قێقه‌ن جه ره‌وتوو ئی که‌رده‌وه‌ینه‌ن که شه‌خسیه‌ت (گه‌وره) مه‌ونه. یانی میاوۆ پا پله‌وپایه که جه زێهنه‌و ئیمه‌نه به غه‌ڵه‌ت ته‌نیا به گه‌وره‌زاده‌کا و ده‌رباریه‌کا ئیختێساس دریان و یا تایبهتوو ئه‌یشایشا زانان. مه‌عموولیته‌رین ئینسانه‌کایچ مه‌تاوا ده‌س پێوا که‌را پا به‌رزه فڕیه به شه‌رتێوه هه‌رکه‌س به پاو ئانه‌یه حازر بۆ گرد چێووو وێش جه سه‌رهۆردای و شه‌ره‌نه په‌ی موحکه‌م که‌رده‌ی یاگێ به‌رحه‌قوو وێش جه دنیاینه بده‌ونه‌و فه‌دا بکه‌رۆ.
به‌ردا‌شتێوه غه‌ڵه‌ت جه تراژدی وجوودش هه‌ن که جه فره‌یێ جه نه‌قده‌کانه و جه فره‌یێ باسه‌کانه، هه‌م چنی نویسه‌ره‌کا و هه‌م چنی وانه‌ره‌کا هه‌وکه‌شا ئاوردێنه سه‌رم. و ئادێچ ئا په‌یلوا و راوینه‌نه که تراژدی ناشی جه زه‌رووره‌تێوه‌ن که پێوه‌نش هه‌ن به سیاووینیوه. حه‌تا فه‌رهه‌نگ نامه‌کایچ جه باره‌و ئی واچێوه فره‌ته‌ر جه ئینه‌یه نماچا که: تراژدی داستانێوه‌نه که سه‌رئه‌نجامش خه‌م هۆرزن و ماته‌مباره‌ن. ئی راوینه پاسه یاگێ وێش گێرته‌ن که ته‌قریبه‌ن چی ئیدێعای وێمه‌نه شه‌ک مه‌که‌روو که: تراژدی جه حه‌قێقه‌ته‌نه، فره‌ته‌ر جه کومێدی ده‌لاله‌ت مه‌که‌رۆ به وه‌شبینی نویسه‌ری و نه‌تیجه‌و دمایینوو ئادی مه‌شیۆ پته‌وکه‌رۆ رۆشنته‌رین په‌یلواکاو که‌سیوی با که چه‌مداروو نه‌وعوو به‌شه‌رین. پی ده‌لیله، ئه‌گه‌ر به‌یانوو ئی نوکتێ درۆس بۆ که قاره‌مان ته‌لاشش مه‌شیو فره لایانه و دوور بۆ جه پادزه‌کاری، تراژدی خودبه‌خود/ وێ به وێ حه‌ز و مه‌یلوو نه‌فوتیایی به‌شه‌ری په‌ی ده‌س پێواکه‌رده‌ی به ئینسانیه‌تیش نیشانه مه‌ده‌و.
ئیمکانوو پیرووزی و سه‌رکه‌وته‌یی مه‌شیو جه تراژدینه بۆ. یاگێوه‌نه خه‌م و ماته‌م حوکم مه‌که‌رۆ. یاگێوه‌نه سه‌رئه‌نجام خه‌م ته‌ماشاگه‌ری مه‌گێرۆره، که شه‌خسیه‌ته‌که په‌ی شه‌رێوه هۆرێیسته‌نوه، که ئیمکانوو سه‌رکه‌وته‌ییش نیه‌ن چه‌نه. نمایێش ئاوه‌خته خهمبار بۆنه که قاره‌مانه‌که‌ش به بۆنه‌و هه‌وله‌قیوه و بێ ئاوه‌زیوه، نه‌بیه‌و حه‌ساسیه‌تی و یا به خاتره‌و گردوو ئا شه‌خسیه‌تیوه که مه‌رمانۆش نمه‌تاو چنی نیرووهایه فره سه‌رته‌ری ده‌رگیر بۆنه.
ماته‌م جه حه‌قێقه‌ته‌نه شێوه‌و سیاووینه‌کان. ئینه جه حاڵێوه‌ن که تراژدی چنی وێش ته‌عادوڵیو فه‌ره‌حبه‌خشش هه‌ن جه به‌ینوو کریایی و نه‌کریایینه. و نوکتێ سه‌ره‌سڕمه‌نه و فێرکه‌ره ئانه‌نه که ئا نمایێشانه که په‌ی قرنها قه‌رنێ یاگێ ئیحتێرام و حورمه‌توو ئیمه بیه‌نێ و هه‌نێ، تراژدیێ بیه‌نێ. دلێ ئانیشانه و ته‌نیا چاگه‌نه‌ن که باوڕ ( ئه‌گه‌ر گه‌ره‌کتانه واچدی وه‌شبینانه) به ئیمکانوو سه‌رکه‌وته‌و به‌شه‌ری هه‌ن. فکر مه‌که‌روو وه‌ختوو ئانه‌یه یاوان ئیسه که پادشایه‌ما نیه‌ن، ئی تووله ڕا رۆشنێ جه تاریخوو ویه‌رده‌یمانه گێرمێ وه‌ر و ئادی تا یاوای به ته‌نیا نوقتێوه که جه زه‌مانه‌و ئیمه‌نه ئیمکانش هه‌ن – یانی دڵ و ڕۆحوو ئینسانی مته‌وه‌سێتی(ئینسانی مه‌عموولی) – وێڵ نه‌که‌رمێ و هه‌ر شۆنیشوه بیمی.
به راوینوو من جیاوازی ئه‌ساسی جه به‌ینوو تراژدی و خه‌م یا ماته‌مینه ئینه‌نه که تراژدی نه ته‌نیا خه‌م، هامده‌ردی، یه‌کسانوازی و حه‌تا ته‌رسی جه دلێ ئیمه‌نه هۆرمه‌خێزنۆ به‌ڵکوو چه‌پوانه‌و ماته‌می، تراژدی ئاگاهی و رۆشنگه‌ری مارۆ ته‌کوو وێش. وه‌لێ جه رۆشنگه‌ریه؟ جه پانته‌رین مه‌فهوومشه‌نه ئاگاهی شێوه‌و دروس ژیوای جه دنیانه. ئیمه مه‌شیۆ وه‌ختێو نمایێشێوه تراژدی مه‌وینمێ و جه ساڵۆنه‌کێنه مه‌یمێ به‌ر یاوایبیمی پا ئاگاهیه که به‌شه‌ر به خاتره‌و ته‌لاشیش و ئاچێوانه که گه‌ره‌کێشه‌نێ مه‌تاونه سه‌روو ئی گرۆڵیه خاکیێوه وێش شکووفا و په‌رسه‌مه‌ر بکه‌رۆ.
تراژدی جه یه‌ک که‌لامه‌نه وێنه‌یوه‌ن موته‌عادڵ جه به‌شه‌ری، که په‌ی یاوای به شادی هه‌ن دلێ شه‌ڕینه. ده‌لیلوو ئانه‌یه که په‌ی تراژدیه‌کا فره‌ته‌ری حورمه‌ت قائیلێنمێ ئانه‌نه که وه‌زعیه‌توو ئیمه به ڕاسته‌رین و باشته‌رین شێوه نیشانه مدا. پی بۆنه‌وه نمه‌ونه نمایێشهایێته‌ری چنی تراژدی به ئیشتیبا گێرمێ و ئادی وردیوه که‌رمێ. چوون تراژدی کامڵته‌رین وه‌سیڵه‌ێوه‌ن که به یاردی ئادی مه‌تاومێ نیشانه بده‌یمێ که کێنمێ و چێشێنمێ و مه‌شیۆ چێشێ بیمێ و یا ته‌ڵاش بکه‌رمێ بیمێ به‌چێش.
********************
تراژدی: که‌لیمێوه فه‌رانسه‌ویه‌نه که ڕێخه‌که‌ش مه‌گێڵۆوه په‌ی زوانی یوونانی. جه ئه‌وه‌ڵوه تراژدی به‌شێوه جه مه‌را‌سمێوی مه‌زهه‌بی یونانیه‌کا بیه‌ن. دماته‌ر باری مانایی قووڵش گێرته‌ن. به کۆڵی متاوی واچی تراژدی: ئه‌سه‌رێوه نمایێشین (نمایێشنامه، فیلمنامه) که جه دلێشه‌نه، ته‌زاد و ته‌لاشوو قاره‌مان یا قاره‌مانه‌کا به شێوه‌یوه چارنه‌کریا، سه‌رئه‌نجامێوه ده‌ردگران و خهمبار پێوا مه‌که‌را. هۆرته‌ق یا روه‌دایه فره خهمبار. تا‌زیه‌باری.
تراژیک: مه‌ربووت به تراژدی، ئاژه یا حاڵه‌تی تراژدیوار، فه‌ر خهمبار.
سه‌رچه‌مه: تراژدی و انسان معمولی/ ماهیت تراژدی چیست؟، آرتور میلر، ترجمه: حسن ملکی، بر گرفته از کتاب به‌نگار، به کوشش علی دهباشی، انتشارات به‌نگار. تهران.
واچه‌نامه‌ی هۆرامی:
پادزه‌کار: محافظه‌کار *** ئه‌سپایی: محتاط *** شۆڵه: پرتو، شعله *** مێسداق: ئا چێوه که قسێوه جه باره‌شوه درۆسه بۆ، گواه *** نه‌قس: عیب، ایراد *** پاسیو: منفعل *** ئه‌رامه‌ننه: منفعل *** هه‌وکه: حمله، یورش *** ئاڵووچیایی: آویزان، معلق *** به‌رزه فڕی : جایگاه بلند، تعالی *** کریایی و نه‌کریایی: ممکن و ناممکن *** ماته‌م: اندوه، غم، حزن، شیون.
