دماو ره‌وتێوی په‌دیدارشناسانه‌ی، دماو ژیوایێوی ئۆدیسه‌وار په‌یلوای فکریم ئه‌پیجۆره‌ن: ێینسانه‌ن که دلێنه (ماهیت) و کێبیه‌و (هویت) وێش وه‌ش مه‌که‌رۆ و مه‌عنا مه‌ده‌و بو ژیوایش به پاو ته‌جرۆبه، عه‌قڵ و ئێحساسیش. جه دنیای مۆدێڕنه‌نه کێبیه‌یی فره‌ته‌ر چانه‌یه که پێوه‌نش به زوان، ره‌گه‌ز، تخم، مه‌کان یامکه‌تێ دینیوه بۆ هۆرچنیه‌یی یا ئێنتێخابه‌ن. چوون پێسه‌و سارتری ماچۆ: "ئینسان مه‌حکووم به ئازادین". به‌ڵام به وه‌رچه‌م دارای ئی په‌یلوایچه زوان کوله‌کێ گه‌وره‌و کێبیه‌ین. یامکه‌تێ پێسه‌و هایدگێری واته‌نش: "زوان یانه‌و بیه‌ین". جه سه‌رچه‌مه‌نه هیچ زوانێو نسبه‌ت به زوانێوته‌ر چه‌نه‌ئاما و سه‌رده‌س یامکه‌تێ زه‌بوون و چیرده‌س نیه‌ن. ئانه ئاژه‌ی ئقتێسادی، ئجتێماعی و سیاسی جامێعه‌ی و هه‌رپاسه هه‌رمان په‌نه‌که‌رده‌ی و هه‌رمان سه‌روه‌که‌رده‌ی هه‌میشه‌یی ئینسانه‌کا سه‌روو زوانیوه‌ن که باعس بۆنه زوانێو هۆروه‌زۆ و ده‌وڵه‌مه‌ند بۆوه و زوانێوته‌ر گنۆ لاوه و سه‌وره سه‌ور جه به‌ین بشۆنه. چوون واریای و ته‌کامۆڵ قانوونی بنه‌ره‌تی هه‌ستین. ساڵهای ساڵ چێوه‌ڵته‌ر تارانه‌نه که ئاخر و ئۆخروو وه‌نه‌ی ئاکادێمیکیم بێ چه‌نی برایێوی ره‌فێقی نیشتێبێنمێره. هه‌ردویما عاشقوو زوانوو هۆرامی بێنمێ. یاوایبێنمێ ئا باوه‌ره که زوانوو هۆرامی به‌شێه گه‌وره جه بیه‌یی و کێبیه‌یمانه. خه‌مبار و دڵنگه‌رنوو ئی زوانه ئه‌هوورایه بێنمێ په‌ی بێ که‌سیش و بێ حورمه‌ت بیه‌یش لاو وێماناوه و بێ حورمه‌تی په‌نه‌که‌رده‌یش جه لاو بێگاناوه. ماته‌موو ئانه‌یه داخۆم زوانه‌که‌ما گیانش به‌ر بشو؟ چه به‌سه‌رئامایه‌ش ئینا وه‌ره‌نه؟ چاگه‌نه شه‌رته‌ما که‌رده حه‌تا ئه‌گه‌ر چی دنیا گه‌ورێ ته‌نیا ئێمه‌ی دوه نه‌فه‌ر هۆرامی مه‌نیبێمێوه به هۆرامی قسێ که‌رمێ، بنویسمێ، ژیومێ و شانازی که‌رمێ پوه‌شوه. قه‌وڵمادا تا هێز بمانۆ له‌شمانه و تا گیانما چه‌نه‌ن و تا ئا یاگێ که مه‌تاومێ خزمه‌ت که‌رمێ به زوانه‌که‌یما و چی باره‌وه مدرامانیما نه‌بۆ و نازمێ ڕۆزگاری سپڵه ئی عێشقه مۆقه‌دسمانه چه‌نه گێرۆ. ئاوه‌خته یه‌قینیما بێ که تا ئێمه هه‌نمێ زوانه‌کاما نمه‌مرۆ. حه‌دیسه‌و نه‌فسوو ئاوه‌خته‌ی ئیسه‌یچ هه‌ر باقییه‌ن تاره ئا ڕوه که لووته‌کێم ته‌قیه‌و به ته‌وه‌نه‌کێ ئه‌لحه‌دیوه. هۆرامی زوانێوه‌ن که هۆرگێروو فه‌رهه‌نگ و ژیار و ژیواییوی چن هه‌زار ساڵه‌ین. ((زوانوو هورمزگانی ڕمانی و ئاتران کوژانی. زوانوو سیاوچه‌مانه‌ی. زوانوو که‌شوو کۆ، که‌مه‌ر و هه‌رد، ده‌ر و هانه‌ی. زوانوو قاسپه‌و ژه‌ره‌ژا و ویته‌ویتوو گوارا. زوانوو پیره‌کاو عه‌واڵانی، شه‌خسه‌کاو هۆرامانی و مه‌ڕه‌کاو شه‌مێرانی. زوانوو سه‌یدی و خانای قوبادی، ئه‌رکه‌وازی ئێلامی و باباتاهێری هه‌مه‌دانی،مه‌ستووره‌ی ئه‌رده‌ڵانه‌و خاڵۆ ئه‌حمه‌د به‌گوو کۆماسی، مه‌ڵا به‌دبه‌ختوو ئاریانی و مه‌ڵا خدروو ڕۆواری و مه‌ڵا ئه‌حمه‌دی نودشی، مه‌هجووری و ره‌نجووری کوردستانی، میرزا ئه‌ولقه‌وار و شه‌فێعی پاوه‌یی و میرزا ئه‌ولقه‌واری که‌نووله‌یی، مه‌وله‌وی و ماموساو بێسارانی. زوانوو باوا یادگاری و سڵتان ئیساقی، کۆسه‌و هه‌جیجی و پیر شالیاری. زوانوو چوخه‌ڕانک، کڵاش، فه‌ره‌نجی، میمی مه‌تیلا و له‌ته‌ره ڕێسا، چمچه وه‌شکه‌ر و لالۆ ورده‌واڵه وره‌شاو هه‌جیجی. زوانوو مامۆوان ئه‌حمه‌دوو نازارێ، عوسمان، حمه‌حسه‌ین و جه‌میلی و ده‌نگه ئه‌هوورایه‌که‌و کاکه عه‌باسی که‌مه‌ندی. زوانوو هارپ، گه‌ڵوه و ده‌سوو په‌نجه نازاکاو دادا تارا جافێ. زوانوو مووسیقاو کامکاره‌کا. زوانوو ده‌رباروو ئه‌رده‌ڵانه‌کا. زوانوو کتێبوو سه‌رئه‌نجامی (دیوانه گه‌وره) و ئه‌وته‌ر کتێبه مۆقه‌ده‌سه‌کاو یارسانی. زوانوو شاهنامه کوردیه‌کا. زوانوو حۆجره‌کاو ته‌وێڵێ، بیارێ، نودشه و پایگه‌لانی. زوانوو مزگانی دوکتۆر سه‌عید کوردستانی و ئه‌یه‌توڵڵا مه‌ردوخی کوردستانی. زوانوو شێخه گه‌وره‌کا: حسامه‌دین، سه‌راجه‌دین، عه‌لادین و عوسمان و ئه‌وته‌ر نه‌قشبه‌ندیه‌کا و شێخه‌کاو بیارێ و باخه‌کۆنی و نجاروو هۆرامانی. زوانوو خانه‌قاکاو دووڕوی و پاوه‌ی. زوانوو گه‌وره پیایه‌کاو نیه‌ری و مێراوی و هانه‌و سه‌راوی، کوریمریه‌م، کاڵیسه‌ر و ده‌ره‌ویان، گوڵکوه‌کاو هه‌ڵه‌‌بجه‌ی شه‌هیدی و قه‌ڵاخانی و بووکوو مارانی. زوانوو رۆزا سووره‌و کێفسانی. زوانوو که‌تیبه‌کاو ته‌نگیوه‌ری و ده‌ره‌و پردیوه‌ری و قه‌واڵه‌کاو هۆرامانی. زوانوو ئاوروو (ئه‌یر) نه‌ورۆزوو چه‌شمیه‌ری و دێوه‌زناوی. زوانوو مه‌حموو خان و مه‌ڵا حه‌سه‌نوو دزڵیێ. زوانوو سه‌ی حمه سادێقوو سلێنێ و مه‌ڵا قاسم و مه‌ڵا غه‌فووروو پایگه‌لانی. زوانووو وانه‌روو مه‌کته‌بوو بیارێ هۆرامانی، ئینسان بلیمه‌ت، نویسه‌ر، په‌یجۆریکه‌ر، شه‌رێعه‌ت زان مه‌ڵا عه‌بدولکه‌ریمی موده‌ررس. زوانوو نیشاتێ کاکه باراموو ژیواری و عه‌نبه‌ر خاتوونێ و مریه‌م خانێ و ئافاقه‌ی مه‌زار غه‌ریبوو بێ نازێ. زوانوو کنا له‌یله‌کا و گۆزه به‌شانه‌کاو سه‌روو هه‌واره‌کاو هۆرامانی. زوانوو هۆرپرای کوڕوو کناچه‌ی سه‌یروو سه‌فاکه‌روو وه‌هاراو پاینوو خاڵخاڵی. زوانوو دێوه‌کانه‌کاو ڕه‌عنا غه‌زاڵا جه به‌ینوو داره وه‌زوو تفوو سه‌روو هانا. زوانوو ڕه‌ژبه‌ڵه‌کوو نازارا جه حه‌وش و باخچه‌و یانا و ته‌ماشاکه‌ره هه‌رزه‌کاره جه به‌رزه‌بانا. زوانوو کوا، سه‌لته، بوه‌ی وه‌شه و سمڵوو مێخه‌کوو سه‌روو سینه‌و کناچه جوانا. زوانوو وه‌لی دێوانه‌ی و هاره‌سه‌خته‌نی و جه‌میلوو کاکه مه‌ڵڵای و ئه‌راگێڵه‌کاو (عاشق) کۆڵاناو شه‌وه خه‌ڵوه‌تاو هێجرانوو فێراقوو یاری. زوانوو گره‌وای سۆزدار و جه‌رگ بڕه‌که‌و ئه‌وایاو/ئه‌دایاو ئازیزانی. زوانوو تافوو دێوه‌زناوی، ئاته‌ژگاو و سه‌یرانگاو هۆڵی و هاژه‌و سیروانی و حه‌وزه‌لاره‌و نه‌وسوودێ. زوانوو سووره هه‌راڵه‌که‌و هه‌یشووری و ماسوو که‌شک و دوه‌که‌و گۆزیبانوو هه‌واره‌کاو پاڵه‌نگانی. زوانوو قه‌ڵاکاو زڵم، پاڵه‌نگان و مه‌ریوانی. زوانوو شوانه حه‌ق نادیاره‌کا، راویاره‌کا، ڕاوچیا و گۆرانی واچا کۆنه‌هه‌وارانی و پێچه‌پێچه‌کاو ڕاو هه‌زارانی. زوانوو مێعماری و گڕاڵه‌و یانه‌کا، تاشای ته‌وه‌نه‌کا، چنیه‌ی وشکه که‌ڵه‌که‌کا و تاڵانه‌کا، ناوای و هيله‌ساو دای بان و که‌پروو که‌وێڵه‌کاو (که‌یڵ) هه‌وارانی. زوانوو تاق و هه‌قوو شه‌وانه‌و شابوه‌که‌ره‌کاو ئاسمانی په‌ڕ جر هه‌ساره‌و شه‌وه‌زه‌نگه‌کاو مه‌حاڵوو هۆرامانی. زوانوو باخه‌کاو: شێخ عومه‌ر. ئه‌حمه‌و ئاوا، مه‌حموو ئاوا، باریه‌ک، ئاڕان، زبار و ته‌شار، سلێن و ژیواری. زوانوو هه‌نگوور و وه‌زو ژاوه‌روی و لهۆنی، هه‌نگوێنه‌که‌و شاهوی، هه‌ناره‌کاو سه‌ڕێزی و ژیواری، و ڕواری و باخوو سانی. زوانوو هانه‌ڕه‌نگینه‌ی و ئاوه‌و بڵی، هانه‌کاو: لاری، دننێ، فاتێ، ژه‌ره‌ژان و هانه‌واوه گوازی. زوانوو شاهۆ، ته‌ته، به‌نه‌نه‌کا، داڵانی، کراویه‌دوڵ، سه‌رده‌شت، ژاڵانه، ،کوڕیمریه‌م، عه‌واڵان و ئه‌وته‌ر یاگه به‌رزه‌کاو هۆرامانی. زوانوو مه‌حاڵوو چه‌موو شاروو سنه‌ی سه‌ربه‌رزی و شامیان، کامیاران، پاوه، که‌نووله‌و کرماشانی، ده‌شته‌کاو زه‌هاو، سه‌وڵاوا،زرێواروو مه‌ریوانی و،هه‌ڵه‌بجه‌و گه‌رمیانی،. زوانوو ته‌خت و لهون، ژاوه‌رۆ و گاوه‌رۆ هۆرامانی. زوانوو گه‌ڵا، وه‌ڵگ، له‌قوو پو، گژوو گیاو/گیواو، جڕوو جانه‌ور و گیانداروو هۆرامانی. زوانوو ژه‌نی و کناچێ، کوڕ و پیا، وردی و گه‌وره، جوان و پیروو مه‌حاڵوو هۆرامانی. زوانوو لالۆژه‌ن گه‌نجانێ و لالۆ حمه‌که‌ریمی!. زوانوو سۆحوو (سه‌باحوو) ساڵێحا و شه‌وگاروو عاشێقا. زوانوو فره که‌ساته‌ری و یاگاته‌ری به تایبه‌ت که‌سایه‌تییێ ئاروینوو (معاصر) هۆرامانی که نامێما نه‌به‌ردێنێ. یه‌ک ده‌مواچ (که‌لام)، زوانوو من، زوانوو تۆ)). یا حه‌ق!.
دوشنبه، تیر ۰۷، ۱۳۸۹
زوانی مێعیاری(ئێستاندارد) هۆرامی
په‌ی ڕوشنو که‌رده‌ی و ئه‌وه‌وانای نویسیا هۆرامیانه‌کا و به تایبه‌ت نویسیایه‌‌کاو "یادو"ی.
به بۆنه‌و ئانه‌یوه که زوانوو هۆرامی له‌هجێش فرێنێ، په‌ی نویسه‌ی په‌نه‌وازه‌ن سه‌روو زوانێوی ئه‌واگلێری (یۆگێرته‌ی) پێسه‌و زوانی ئیستانداردی (مێعیار) هۆرامی ته‌وافۆق بکریه‌و. ڕازوان و ده‌ستور زوانوو "یادو"ی به پاو ڕازوان و ده‌ستور زوانوو وه‌ڵاکریاو هۆرامانین. مه‌جه‌له‌و هۆارمانی وه‌ڵاکریایێوه‌ن به زوانی هۆرامی که جه کوردستانوو عێراقنه به‌رمه‌شو و مه‌ێنه‌به‌ر . ئی بابه‌توو واریه تێق به تێق/ ده‌قاوده‌ق جه مه‌جه‌له‌و هۆارمانی گێرته‌نما.
((( زوانو هۆرامی چننه له‌هجێش هه‌نێ . یانی چنن ته‌رزێۆ جه قسه‌که‌رده‌ینه.هه‌ر وه‌رو ئانه‌یه مه‌شیو وه‌نیاره وه‌شه‌ۆیسه‌کێ به‌ڵه‌دیدشا بۆنه سه‌رو ته‌رزو نویسته‌ی وه‌ڵاکریا و هۆارمانی. ئی ته‌رزه نویسته‌یچه زۆانوو قسه‌که‌رده‌ی ده‌گێوێ یان یاگێوی نیه‌ن و گردش سه‌رو بنه‌ڕه‌توو ڕازوان و ده‌ستور زۆانو هۆرامی نۆیسیان و په‌نه‌واره‌ن وه‌نیاره‌کێ ئی چنن خاڵا بزانانێ :
1) نیه‌ن / نیه‌نه : په‌ی مێڵێ مه‌نویسیو نیه‌نه و په‌ی نێرێ مه‌نویسیو نیه‌ن. هه‌ر په‌ی نیموتاری "چێشه‌ن، گه‌ره‌که‌ن، په‌نه‌وازه‌ن" په‌ی نێری به‌کار ماریه، به‌ڵام په‌ی مێڵێ مه‌نویسیو "چێشه‌نه، گه‌ره‌که‌نه، په‌نه‌وازه‌نه" .
2) "خاسه‌نی، وه‌شه‌نی، هۆرامیه‌نی، کۆگه‌یه‌نی، .... په‌ی مێڵێ مه‌بانێ " و "خاسنی، وه‌شنی، هۆرامینی کۆگه‌ینی ....... په‌ی نێری مه‌بانێ".
3) حرفو "ب" مه‌ۆزمێ وه‌ڵێ چنن واتیلێۆی په‌ی که‌ردای و به گا ئاورده‌ی هه‌رمانێ پێسه‌و "بوه‌رو، بگێڵو، بسانو، بوه‌رمێ، بگێڵمێ، بسانمێ - بوه‌ردێ، بگێڵدێ، بساندێ- بوه‌را، بگێڵا، بسانا"
4) حرفو "ن" بگنو وه‌ڵێ هه‌ر واتیلێۆێ بۆنه به واتیلێۆه‌ی مه‌نفی یه یان نه‌که‌رده‌ی ئا هه‌رمانێ پێسه‌و "نمه‌وه‌رو، نمه‌گێڵو، نمه‌سانو – نمه‌وه‌رمێ، نمه‌گێڵمێ، نمه‌سانمێ- نمه‌وه‌ردێ، نمه‌گێڵدێ، نمه‌ساندێ، نمه‌وه‌را، نمه‌گێڵا، نمه‌سانا".
5) حرفو "مه" بگنو وه‌ڵێ هه‌ر واتیلێۆێ ئا واتیلێ بۆنه به واتیلێۆه‌ی موسبه‌ته یانی که‌رده‌ی ئا هه‌رمانێ پێسه‌و " مه‌وه‌رو، مه‌گێڵو، مه‌سانو – مه‌ورمێ، مه‌گێڵمێ، مه‌سانمێ – مه‌وه‌ردێ، مه‌گێڵدێ، مه‌وه‌ردێ، - مه‌وه‌را، مه‌گێڵا، مه‌سانا".)))
سه‌رچه‌مه:مه‌جه‌له‌و هۆرامانی، ساڵه‌ی ششه‌مه، ژماره(26-27)، هامن و پاییز 2009، سلێمانی،
Email:horaman2004@yahoo.com
زوان: مه‌عبه‌دی مۆقه‌ده‌س
پێسه‌و کابرایێوی عه‌زره‌ته‌مه‌ندی و تامه‌زروی ، عاشق و ئه‌راگێڵوو زوانوو ئه‌دایی وێمه‌نا. زوانێو که به درێژایی قه‌رنها قه‌رنێ مێلله‌تێو فره مایه، ره‌نج و شادیه‌کاو وێش په‌نه‌ش به‌یان که‌رده‌ن و به‌روسته‌ن. زوانێوی ته‌رکیبی و پێوه‌ندار که به گرد مۆعجزێوجه زه‌مینه‌و واته‌ی، ویر و خیاڵی ڕاش داێنه. تا ئا یاگێ وه‌ختێو عه‌ره‌بی واردوو زوانی فارسی بی، فارسی، فارسی مه‌نه‌وه. زوانوو فارسی ئا مه‌فهوومانه که په‌نه‌وازش بێنێ جه عه‌ره‌بی گێرتێش به‌ڵام بنچینه و وێش (ساختاره‌که‌ش) جه ده‌س نه‌دا. زوانێو که جه پیرانه‌سه‌ریچموه هه‌ڵای زه‌رفیه‌تهایه گه‌ۆرێش چه‌نه مه‌وینوو و هۆرزوونشتم چه‌نی ئی زوانه‌یه پێسه‌و هۆرزوونشت ته‌کوو چێوێوی مۆقه‌ده‌سین. گاهه‌س پا بۆنه‌و بۆ که چی ئاخراوه که‌مته‌ر منویسوو په‌ی ئانه‌یه مۆعته‌قێدانا چی مه‌عبه‌ده مۆقه‌ده‌سه‌نه (مه‌ئینووه‌نه) ته‌نیا مه‌شیۆ قه‌لبت حزوورش بۆ و ئێنسانیچ گرد وه‌ختێو قه‌لبش حزوورش نیه‌ن.
جه بنه‌ڕاو ده‌سپه‌نه‌که‌رده‌ی هه‌رمانێموه قه‌زیه‌کێ فه‌رقش بێ. ئاوه‌خته زوان به راوین من ته‌نیا ده‌سپێچه‌ک یا وه‌سیله‌ێوی مه‌سره‌فی بێ که به بۆنه‌و شیعرێوه مه‌شیۆ بابه‌یش (تاته‌یش) به‌رباری. کارێو که موته‌ئه‌سێفانه ئارۆویچ برێو جه شاعیره گه‌نجه‌کا ئا هه‌رمانێ واوه‌ی مه‌که‌رانێوه. من زوان شناس نیه‌نا به‌ڵام ئینسان وه‌ختێو هه‌رمانێو ئه‌نجام مه‌ده‌ونه په‌نه‌وازه‌ن که ئاگاییه باشش بۆ جه باره‌و هه‌رمانه‌کێشوه. زوان شناسی عێلمه‌ن و په‌ی فێربیه‌ی عێلمیچ مه‌شیۆ راسه‌وراس و مۆسته‌قیم خجڵیه‌ی پوه‌شوه به‌ڵام شاعیری ئه‌مرێوی شهوودین و هه‌رمانه نیه‌نه تا فێرش بی. شاعیر جه چوارچوه‌کاو عێلمینه ئیحساسوو ته‌نگه نه‌فه‌سی مه‌که‌رۆ. به وه‌رچه‌م بیه‌ی ئی چێوایچه شاعیر ناچاران زوان فێر بۆ چوون شیعرێ چه‌نی زوانی سه‌رووکارشا هه‌ن. ئه‌گه‌ر شاعیر جه فێربیه‌ی زوانی کۆتایی که‌رۆ نمهبۆنه به شاعیر و نویسه‌رێوی باش.
په‌ی واته‌و شیعرێ هه‌ر ئانه که که‌سێو زوانش فارسی بۆ، وه‌سێ نیه‌ن. په‌ی ئی هه‌رمانێ مه‌شیۆ پاسه فه‌رز که‌ردێ که ئه‌سڵه‌ن فارسی نمه‌زاندێ و جه ئه‌وه‌ڵوه دووباره که‌شفش مه‌که‌ردێ. نویسه‌ر و شاعیره‌کا وه‌ڵێ ئانه‌ینه که معماروو رۆحوو به‌شه‌ری با " پاسداروو زوان وو" وێشانێ. ته‌عه‌هۆدوو شاعیری جه وه‌راوه‌روو زوانه‌که‌یشوه نیمه‌و ته‌عه‌هۆدی ئیجتماعیشه‌ن. ته‌عه‌هۆد جه وه‌راوه‌روو ئه‌ده‌بیاتینه به‌شێو جه ته‌عه‌هۆدی ئیجتماعی شاعیرین. که‌سێو که زوانه‌که وێش نمه‌زانۆ و ئه‌ده‌بیاتی نمه‌شناسۆ به لاساوی که‌رده‌ی ئێو و ئه‌وی نمهبۆنه به شاعیر.ئه‌وه‌ل مه‌شیۆ ئی ده‌ردێ، یانی ده‌رده‌و زوانی حس که‌رۆنه و چه‌شۆنه‌ش و ئینه‌یه به وه‌زیفه و وێش بزانۆ. شیعره هۆرکه‌وته‌ن(حادثه).هورکه‌وتێو که وه‌خت و یاگێ ( زه‌مان و مه‌کان )وه‌شش مه‌که‌رۆ به‌ڵام رواڵه‌ته‌که‌ش و وارشه‌که‌ش جه زوانه‌نه ره‌نگ مه‌ده‌ۆوه.به یه‌قین په‌ی ئی هه‌رمانێ مه‌شیۆ گردوو ئێمکانات و زه‌رفیه‌ته‌کاو زوانی بشناسیا و په‌ی به پیرایی لوای شیعرێوه ئاماده‌گی پێدا بکریه‌و. ئێمه په‌ی نه‌مامێوه گۆلانه‌ی که قه‌راخوو جۆگه‌لێوه‌نه سه‌ۆز بیه‌ن و زارۆڵێوی نه‌فام ده‌سش مه‌ده‌ونه و مه‌مارۆشوه دڵ مه‌سووچنمێ ئینه جه حاڵێوه‌ن هه‌رچی ساڵێن مه‌تاومێ هه‌زاران هه‌زار نه‌مامێته‌ر بنیه‌ێمێره. ئه‌ی ئانه چه‌نینه‌ن و په‌یچێ په‌ی زوانێوی مانیای که جه ده‌سوو سه‌دها ئینسانێ جه بێخ به عه‌ره‌ب بیه‌وه هێلاک که‌وته‌ن و گیان که‌نشت مه‌که‌رۆ دڵ نمه‌سووچنمێ...!
ئایا ته‌عه‌هۆد جه قباڵوو ئه‌ده‌بیاتینه و به تایبه‌ت جه باروو زوانیوه چێوێوی جیا جه ته‌عه‌هۆدی ئیجتماعی و ئینسانی نویسه‌رین!
سه‌رچه‌مه: ئه‌حمه‌دی شامڵوو، (( نامها و نێشانه ها ده‌ر ده‌ستوور زه‌بانێ فارسی)) ، وڵاۆکه‌ره‌وه‌و مۆرواریدی ، تاران.1383.
*** واچه‌نامه‌ی هۆرامی
ئه‌راگێل: عاشق *** په‌نه‌واز: لازم ، نیاز *** بنچینه: ساختار *** هۆرزوونشت: نشست و برخاست ، برخورد *** مه‌ئینوو: مقد‌س *** بنه‌ڕا: ئه‌وه‌ڵوه، ابتدا، آغاز ، *** ده‌سپێچه‌ک: و‌سیله *** وه‌راوه‌ر: مقابل ، قبال ، برا‌بر *** لاساوی که‌رده‌ی: تقلید که‌ردن ، ادا د‌رآوردن *** هۆرکه‌وت: حادثه ، اتفاق *** وارش: ظاهر، رخسار*** پیرایی لوای: پذیرایی ، استقبال کردن *** نه‌مام: درخت یک ساله تازه سبز شده.
دهخیل
ساڵێوی دماته‌ر ئامێ و کیله‌کاشا نیایره‌و گڵکوکاشا رازنایوه‌و جه قه‌راخشانه " تایلێ "وه‌شا (جۆرێوه دره‌خت) نیا . ئێمه‌یچ لوایمێ و هه‌مته‌ر ئامایمێوه . دۆسانوو یاران به بێ مه‌یلییوی فره‌وه ئامێ و به ساردیوی فره‌ته‌روه لوایوه . ئی بێ مه‌یلیه یاوا به گه‌ڵوه‌و ئه‌وه‌لاونه‌ره‌کا هه‌رچه‌ند یادشا جه گۆرانیاکانه و سیاوچه‌مانه‌کانه سۆزی فره‌ته‌رش گێرت. ئیجوره عاشقانه پێسه‌و حزبیه حرفه‌یه‌کا خانه‌واده‌و وێشا جیامازا تا جه خانه‌واده‌یوی گه‌وره‌ته‌ره‌نه کۆساسه‌ر یان فه‌عالیه‌ت که‌را به‌ڵام چه‌پوانه‌و حزبیه‌کا که ئاوازه‌شا دوێ روێ زیاته‌ر ده‌وام نمارۆ ، ئه‌یشا شۆره‌توو ئاوازه‌یوی هه‌تا هه‌تاین پێدا مه‌که‌را و گرد که‌سی وه‌ش گه‌ره‌کێنێ.
*** واچه‌نامه‌ی هۆرامی
شه‌هیدێچ عاشقێنێ و عاشقه‌کایچ شه‌هید. ئه‌یشا حه‌ننوو سه‌رپه‌ڕوو ئێحساساتیو هه‌رپاسه داواکاریه ئجتماعی و قه‌ومیه‌کا مه‌ماڕانێو پا منیا دلێ دنیاو ئه‌ساتیری. هیچ که‌س حۆرمه‌توو "عاشق کوشی" نمه‌گێرو. شاعیر شیعرێش په‌ی نماچو. هیچ ژه‌نێو و ئه‌واوێوه (ئه‌دایۆه) دۆعای خه‌یریش په‌ی نمه‌که‌رۆ. هیچ کناچێوه چه‌مه‌راو ئامایش نیه‌ن و جه رۆانه که‌رده‌یشه‌نه به دڵنگه‌رانیوه سمڵوو مێخه‌که‌کاو سینه‌یش نمه‌گووشۆوه و ئاوی نمه‌مجۆ شۆنیشه‌ره‌و دیای عه‌زره‌ته‌مه‌ندانه و تامه‌زروانه‌و وێش نمه‌وزو ته‌کشه‌نه‌و دڵش نمه‌ده‌و به دڵیش. گیان، سینه و لیموه وه‌شبوه‌کاش په‌یش نمه‌گنا له‌رزه.
عاشقه‌کا دلێ گڵکوه‌کێنه باوشه‌و یۆینه ئارامشا گێرته‌ن. داره تایله‌کێ ئینا سه‌روو مه‌زاره‌ی بێ نازێشاوه. مه‌زاره‌کێشا ئینا سه‌روو ته‌پۆڵه‌یوه. هه‌نێ وه‌ره‌چه‌ماو گردیوه. تووڵ و له‌قوو پۆ و گره‌کاو تایله‌کێ- که به قۆڵه‌و ونێ (ونه ئاوه) سه‌وزه بیه‌نه- وێشا ئاماده‌که‌رده‌ن په‌ی " دهخیل " بینای ئاره‌زوومه‌ندا. تا چه‌م نریۆ یۆره ده‌سشا که‌ردن به دهخیل دای و مراو دای به عاشقا.
عاشقه‌کا دلێ گڵکوه‌کێنه باوشه‌و یۆینه ئارامشا گێرته‌ن. داره تایله‌کێ ئینا سه‌روو مه‌زاره‌ی بێ نازێشاوه. مه‌زاره‌کێشا ئینا سه‌روو ته‌پۆڵه‌یوه. هه‌نێ وه‌ره‌چه‌ماو گردیوه. تووڵ و له‌قوو پۆ و گره‌کاو تایله‌کێ- که به قۆڵه‌و ونێ (ونه ئاوه) سه‌وزه بیه‌نه- وێشا ئاماده‌که‌رده‌ن په‌ی " دهخیل " بینای ئاره‌زوومه‌ندا. تا چه‌م نریۆ یۆره ده‌سشا که‌ردن به دهخیل دای و مراو دای به عاشقا.
ئه‌رێ ، دڵداره شه‌هیده‌کا جه تیروو تایفه و تخمێوی جیاوازێنێ. تا چه‌مت نیا یۆره بیێنێ و بانێ به " گه‌ۆر" و " شه‌خس". بانێ به ئه‌دا و بابه (تاته) . تۆ مشیۆ لوینه و - وێچت بێ هیچ زۆروو جبرێ ملینه- یاوی په‌نه‌شا و په‌نابه‌ری په‌ی لایشا و چه‌نه‌شا مراو حاسڵ که‌ری و دهخیل بینی به وجوودیشا په‌ی ئاره‌زووکاتوو ده‌ردیسه‌ریه‌کات ، به همه‌توو عشقه‌که‌یشاوه و به هازه‌وو مه‌زڵومیشاوه. شاخوو له‌قوو پۆ تایله‌کێ ئیسه به هه‌زاران ئاڵای جه گه‌وره‌داشتوو ئایینوو عشقوو وه‌فاینه، په‌ی راویاره‌کا ده‌خیله‌کاشا شه‌کناوه و به نامێ عشقی و به زوانوو شه‌ماڵی ، سڵامشا وه‌نوکه‌را و مراوشا حاسڵ مارا.
هه‌ی ی ی ی .... دڵداره‌کا ! دێدێ ، لالۆ ........... نیازما به دۆعای خه‌یرین ......!
*** واچه‌نامه‌ی هۆرامی
دهخیل: ئاوات بینای به که‌سیوی یا چێوێوی ، شه‌فا واسته‌ی جه که‌سیوی یا چێوێو .ی*** کیله: ته‌وه‌نه‌و سه‌روو گڵگۆ یا قه‌وره‌و مه‌رده‌ی. *** تایلێ: جۆرێوی دره‌خت که فره‌ته‌ر جه سه‌روو گڵگۆواوه مه‌رداوه مه‌نریا. *** هه‌مته‌ر: دیسان ، دووباره. که‌ره‌تێو ته‌ر،رایۆته‌ر. *** ئه‌وه‌لاونه‌ر: ئا که‌سانه که په‌ی مه‌رده‌ی شیوه‌ن مه‌که‌را و مه‌رده‌که‌ی مه‌لاوناوه به تایبه‌ت ژه‌نه‌کا *** کۆساسه‌ر: فه‌عالیه‌ت، ته‌لاش، ته‌قالا. *** هه‌تا هه‌تایی: کرکا و کرک، بێنه‌هایه‌ت. بێ دمائامای، ئه‌وه نه‌بڕیا. *** حه‌ن / سه‌رپه‌ڕ : مه‌رز *** عه‌زره‌ته‌مه‌ند : ئاره‌زوومه‌ند، موشتاق *** تامه‌زرو : ئاره‌زوومه‌ند، موشتاق *** زه‌یچه: تخم ، نژاد *** شه‌خس: حه‌قی ئه‌وه‌شاریا نه‌سب ، پیروو رۆزگاری. پێوه‌نه‌ن به فه‌رهه‌نگوو ئسلامیوه. *** گه‌ۆر: گاوری زه‌رتوشتی ، پیای مه‌ئینووی ( مۆقه‌ده‌س) زه‌رتوشتی . *** هاز: ئێنرژی *** گه‌وره‌داشت: بزورگداشت، یادمان ***
وه‌رچه‌مگا
لاره سێوه‌ره‌کا، ها، ئاننه‌شا نه‌مه‌نه‌ن تاریکاییه‌نه بخنیکیاو وێره‌گاو واچه‌کا فۆتنا. په‌ی چراوه‌کاو ئا, واره دووره‌یه خه‌مباره‌نا که تامه‌زرۆ و عه‌زره‌ته‌مه‌ن به خاک و ئاسمانوو هۆرامانینێ تا قوڵایی وه‌شه‌ویسی و ئه‌و‌په‌روو ویربه‌رزی، نه ده‌مێو به غه‌یری هۆرامی گێڵاو نه هه‌نشا ئاراموو قه‌رار !*** واچه‌نامه‌ی هۆرامی
وه‌رچه‌مگا: ڕاوینگا، منظ‌ر، چشم انداز.
واچێ: واتیلێ ، که‌لیمێ ، کلمه
اشتراک در:
پست‌ها (Atom)