سه‌شنبه، تیر ۲۲، ۱۳۸۹

قاره‌ مانوو کتێبخانه‌ گه‌وره‌ی

نامه‌و سووزان سونتاگێ  په‌ی  خورخه‌ لوئیس  بورخێسی.
سێنزه‌و ژوئه‌نو 1996 ی. ،نیویورک.
بورخێسی ئازیز
به‌ پاو ئانه‌ی به‌رده‌وام نویسته‌کات جه‌ چیروو عنوانوو جاودانه‌گینه‌ ده‌‌سه‌به‌ش مه‌که‌رانێ، غه‌ریب نیه‌ن که‌ نامه‌یوه‌ خه‌تاب به‌ تۆ بنویسونه‌. (بورخس ، ده‌ساڵێ ویه‌رد!). ئه‌گه‌ر گه‌ره‌کما بۆ بواچمێ که‌سێو جه‌ ئاروینا و (معاصر) ئێمه‌ یاوان به‌ جاودانه‌گی و نه‌مه‌رده‌یی ئه‌ده‌بی، ئانه‌ تونی. هه‌رچه‌ند تویچ سه‌مه‌روو زه‌مان، فه‌رهه‌نگ و ده‌وره‌و وێت بێنی به‌ڵام زانێنی ئی دوه‌یه‌ چه‌نی بیاونی به‌ به‌رزه‌فری (تعالی) تا ته‌مامه‌ن جادویی بیا وه‌رچه‌م. ئینه‌ تا راده‌یوی فره‌ مه‌دیوونوو راوینی وه‌رپان، سه‌رنج و دێقه‌تی فره‌یت بێ. تۆ  که‌م وێ _ مێحوه‌ریته‌رین وسادقته‌رین نویسه‌ر بێنی. هه‌رپاسه‌ هۆرده‌سته‌ر (استاد) جه‌ ئه‌ویشاته‌ری. ئینه‌یچ به‌ بۆنه‌و پاکی ته‌بێعی رۆحیتوه‌ بێ. هه‌رچه‌ند وه‌ختێوی فره‌ دلێمانه‌ ژیوای به‌ڵام دێرپه‌سه‌ندی و بێته‌ره‌فیت جه‌ کاری هونه‌رینه،‌ جه‌ تۆ راویارێوی زێهنییی چه‌نه‌ئاماش وه‌ش که‌رده‌بێ که‌ سه‌فه‌ر که‌رینی په‌ی ده‌ورانهایه‌ته‌ری. تۆ که‌یل جه‌ حێسێوی وه‌ختی، جیاواز جه‌ مه‌ردومانێوته‌ر بێنی. باوه‌ری کلیشه‌یی به‌ ویه‌رده‌، ئیسه‌ وئایه‌نده‌ی جه‌ راوینوو تۆوه‌ بێ مانا بێ. حه‌ز که‌رینی واچی هه‌ر لاد/ تاو جه‌ زه‌مانی، ویه‌رده‌ و ئایه‌نده‌ی مه‌گێرونه‌ وه‌ر. (تا ئا یاگێ که‌ ویرم بۆ) جملێوی جه‌ برونینگی شاعیری کورنینیوه‌ که‌  ئه‌پیسه‌ نویسته‌بێش : (( ئیسه‌ لادێوه‌ن (تاوێوه‌ن) که‌ ئایه‌نده‌ مه‌وه‌زۆره‌ دلێ ویه‌رده‌ی)). ئه‌ڵبه‌ته‌ ئینه‌ به‌شێو جه‌ شه‌رم ، حه‌یا و فروته‌نی تون که‌ هه‌میشه‌ گه‌ره‌کت بێ  راوین و سه‌لێقه‌و وێت جه‌ قاڵبوو واته‌کاو ئه‌وته‌ر نویسه‌ره‌کا به‌یان که‌ری و به‌ر وزی. فرووته‌نیت جه‌ متمانیت به‌ مه‌نش و بیه‌ی وێتوه‌ سه‌رچه‌مه  ‌گێری.
تۆ ئه‌وه‌ئێزه‌روو وه‌شیه‌ تازه‌کا بێنی. بنیاده‌میه‌ قووڵه‌ن به‌دوین پێسه‌و تۆ، که‌سێوی هێمن و بێ ده‌نگ ، چه‌ په‌نه‌وازیێوه‌ش به‌ وێ تووره‌که‌رده‌ی بێ. هونه‌رمه‌ند مه‌شیۆ فه‌ردێوی خولقنه‌ر (خلاق) بۆ. تۆ سه‌رته‌ر جه‌ گرد چێوی ئینسانێوی ئه‌رئاوه‌ر (مبتکر) و ئه‌ره‌نیه‌ر بێنی. ئا ئارامیه‌ و ئا یاگه‌به‌رزێ  که‌  تۆ یاوابێنی په‌نه‌ش سه‌ره‌ سڕمه‌ن بێ. تۆ سلمنات په‌نه‌واز نیه‌ن  که‌ ماته‌موو خه‌مبار بی  حه‌تا ئاوه‌ختیچه‌ که‌ به‌ ته‌مامی چه‌مه‌کات  قاڵاپووچێ  بیه‌بێنێ و کور بێنی و ئیتر گه‌ره‌کت  نه‌وێ  وێت  خڵاونینه‌ و واچی  هه‌رچی چێوه‌ن دڵ په‌سه‌نده‌ن. یاگێوه‌نه‌ واته‌بێت ( ئاوه‌خته‌ که‌ باسوو کوریت که‌رینی.) نویسه‌ر و _ هه‌رپاسه‌ گردوو ئینسانه‌کا _ مه‌شیۆ ویر که‌رووه‌ که‌ هه‌ر راکه‌وتێو که‌ مه‌ی وه‌روو راێش ، ره‌حمه‌ته‌ن. تۆ په‌ی نویسه‌ره‌کا ره‌حمه‌تێوی گه‌وره‌ بێنی. جه‌ ساڵه‌و 1982 نه‌، چوار ساڵێ وه‌ڵێ ئانه‌ی لاما جیا بازی، جه‌ چه‌مپه‌نه‌که‌وته‌یوه‌نه‌ واتم: ئارۆ هیچ  نویسه‌رێوی زینه‌ ئه‌نه‌و  بورخێسی په‌ی ئێمه‌ی نویسه‌را ئێژایش نیه‌ن. به‌شێو فره‌ که‌م  جه‌ ئێمه‌ چاوی چێوێ  فێر نه‌بیه‌نمێ و لاساویێ ئادی نمه‌که‌رمێوه‌. ئی قسێمه‌ هه‌ڵای راسه‌نه‌. ئێمه‌ به‌رده‌وام جه‌ تۆ فێرێ بیمێ و لاساویێت مه‌که‌رمێوه‌. تۆ به‌ مه‌ردۆمی رای تازێ خیاڵوه‌ که‌رده‌یت نیشانه‌دا.هه‌رپاسه‌ که‌ره‌تاو که‌ره‌ت ده‌ینوو ئێمه‌ت به‌ ویه‌رده‌ی و سه‌رته‌ر جه‌ گردی به‌ ئه‌ده‌بیاتی ویر وز (یادآوری) که‌رد. واتت ئێمه‌ ته‌قریبه‌ن هه‌رچیه‌ بیمیێ و بیه‌نمێ  مه‌دیوونوو و مواخێزه‌و ئه‌ده‌بیاتینمێ. واتت ئه‌گه‌ر کتێباکا شونه‌ماشا نه‌مانو، ویه‌رده‌ مه‌فوتیه‌و دماته‌ر ئینسانیچ جه‌ به‌ین مه‌شو. متمانیم هه‌نه‌ که‌ راوینه‌کێت دروسه‌نه‌. کتێبێ نه‌ ته‌نیا سه‌مه‌روو  کوگاو خیاڵه‌ هورچنیایه‌کاو ئێمه که‌ سه‌مه‌روو گردوو به‌سه‌رئاماکامانێ. ئه‌یشا هه‌رپاسه‌ ئولگوویه‌ جه‌ سه‌رکه‌وته‌ی (استعلا) به‌ ئێمه‌ نیشانه‌ مه‌وانێ. برێو جه‌ مه‌ردومی وانای پێسه‌و جورێوی به‌رشیه‌ی مه‌وینا: به‌رشیه‌ی جه‌ واقعیه‌توو ژیوای روانه‌ی، په‌ی دنیایێوی خیاڵی یانی جه‌هانوو کتێبی. سه‌مه‌روو کتێوی فره‌ته‌ر چانه‌ینه‌. کتێبه‌کا رایێوه‌نێ  په‌ی  یاوای  به‌ ئێنسانیه‌تی  کامڵی.
ته‌ئه‌سوف موه‌روو که‌ واچوو کتێب ئارۆ یۆ چا چێوانه‌ که‌ ئینا جه‌ وه‌روو خه‌ته‌روو جه‌به‌ین لواینه‌. ئه‌ڵبه‌ته‌ مه‌به‌ستم  ئاژه‌و (شرایط) وه‌نه‌ین  که‌ ئه‌دابیه‌تی و هه‌رپاسه‌ شونه‌ماو سه‌مه‌رش سه‌روو ره‌وانوو  ئینسانیوه‌ مومکێن مه‌که‌رۆ. په‌نه‌ما ماچا پی زوویه (زووه‌که‌ هه‌ر فره‌ زوو به‌ دیل ئاما!)‌ ئا مه‌تنێ که‌ په‌نه‌وازه‌مانه‌ مه‌ی سه‌روو سه‌فحه‌و رایانه‌ی (کامپیوتر) و مه‌وینمێش. مه‌تاومێ پاجوره‌ که‌ دڵما موازۆ  قواره‌که‌ش بوارمێ و  به‌ هه‌ر ته‌رزێوی که‌ گه‌ره‌کمانه‌  به‌رش بارمێ و ته‌کشه‌نه‌ تعاموڵ  بکرمێ‌ . ئه‌گه‌ر قه‌راره‌ن کتێو به‌ شێوه‌و مه‌تنێوی‌ به‌ر به‌ێ که‌ به‌ پاو به‌هره‌دایش ته‌کشه‌نه‌ مامه‌ڵه‌ بکریه‌و ، نویسیاکا فره‌ راحه‌ت  ئیمکانش هه‌ن به‌ ئه‌ره‌یاونه‌رێوه‌(رسانه‌) جه‌ خزمه‌توو ئه‌ره‌یاوایه‌کا یا جاڕدای  به‌ر بیا. ئینه‌نه‌ ئا چێوه‌ که‌ مه‌شیۆ  جه‌ ئایه‌نده‌یوی/مه‌ینه‌رێوی نزیکه‌نه‌ چه‌مه‌راش بیمێ و مزگانیش مه‌دا په‌نه‌ما که‌ ئا ڕوه‌، دنیا، دنیایێوی دۆموکراتیک ته‌ر جه‌ ئاروین. ئینه‌ ئه‌ڵبه‌ته‌ چێوێو بێجگه‌ جه‌ مه‌رگوو هه‌قێقه‌تی و کتێبا نیه‌ن. به‌ یاوای  ئا زه‌مانه‌یه‌ ئیتر ئه‌وه‌جه‌ما(احتیاج) به‌ کتێب سووچنای گه‌وره‌ی نیه‌ن. ئیتر په‌نه‌واز نیه‌ن وه‌حشیه‌کا کتێوه‌کا سووچنا،  به‌بره‌که‌ ئینا دلێ کتێوخانه‌که‌ینه‌. بورخێسی ئازیز حه‌تمه‌ن هۆشت هه‌ن که‌ من ئه‌سڵه‌ن جه‌ لاڵه‌که‌رده‌ی له‌زه‌ت نمه‌وه‌روو به‌ڵام چه‌ که‌سێو جه‌ تۆ خاسته‌ره‌ن که‌ جه‌ باره‌و چاره‌نووسوو کتێوه‌کا و هه‌رپاسه‌ جه‌باره‌و وانایوه‌ چه‌نیش ده‌رده‌ دڵ که‌روونه‌.(بورخس ، ده‌ساڵێ ویه‌رد!).
گردوو قسه‌و باسم ئانه‌ن که‌ دڵما ته‌نگ بیه‌ن په‌یت. به‌راسی ته‌نگ بیه‌ن. تۆ به‌رده‌وام جیاواز جه‌ گردینی. ئا ده‌ورانه‌ که‌ هه‌نمێ ئاسانه‌شه‌نه‌ و پا مه‌نیه‌یمێ دلێش، قه‌رنه‌و بیسوو یه‌کی، ڕڕحی به‌ شێوێ تازێ تاقی مه‌که‌رۆوه‌ به‌ڵام متمانیت مه‌ده‌و په‌نه‌ که‌ بریو جه‌ ئێمه‌ ((کتێبخانه‌ گه‌وره‌که‌ی)) ته‌نیا  نمازمێ  و  تۆ  به‌رده‌وام  یاریده‌ر و قاره‌مانما مه‌مانیوه‌. 

سه‌رچه‌مه‌: ئه‌حمه‌د ئوخوه‌ت، (( ای نامه‌!)) ،  وڵاوکه‌ره‌وه‌و جه‌هان و کتاب ی، تاران ، 1388.

*** واچه‌نامه‌ی هۆرامی

ده‌‌سه‌به‌ش: تقسیم بندی، طبقه‌بندی. *** ئاروین: معاصر ، امروزین. *** سه‌مه‌ر: نتیجه‌، محصول. *** به‌رزه‌فری: تعالی *** راوین: نظر، دید. *** وه‌رپان: گسترده‌ ، باز *** هۆرده‌س: استاد ، بزرگ *** چه‌نه‌ئاما: توانمند ، چالاک *** که‌یل: پر ، برخوردار *** مه‌ینه‌ر:دمارو، آینده ، *** لاد / تاو: لحظه‌ *** واته: گفته‌، سخن *** ئه‌وه‌ئێزه‌ر: کاشف، پیدا کننده‌ *** قووڵه‌ن : عمیق ، عمیقا *** په‌نه‌واز: نیاز ، احتیاج. ***  خولقنه‌ر: خلاق *** ئه‌رئاوه‌ر /ئه‌ره‌نیه‌ر: مبتکر، *** سه‌ره‌ سڕمه‌ن: مثال زدنی ، تعجب آور *** سلمنای: ثابت کردن  *** قاڵاپووچ : چشمان بسته‌، کور شدن. *** خڵاونای: فریب ، گول. *** راکه‌وت : اتفاق ، حادثه‌. *** ئێژای: ارزش ، مفید. *** لاساوی: تقلید *** که‌ره‌تهاو که‌ره‌ت: بارها و بارها، چندین بار *** ویر وز: یادآوری. ***  متمانی: اطمینان. *** به‌سه‌رئامای: سرگذشت.*** که‌لاوکه‌ر: کامل ، پر. *** ئاژه‌: شرایط . *** رایانه:  کامپیوتر. ***  قواره‌: شکل. *** نویسیا: نوشته‌. ***  ئه‌ره‌یاونه‌ر:‌ رسانه‌.  *** چه‌مه‌را: انتظار. *** ئه‌وه‌جه: احتیاج .*** لاڵه: شکایت. *** ئاسانه: آستانه‌ ***