*** خورخه لوئیس بورخس ئه‌چی داپه‌رسێ که: ئه‌ده‌بیات چێشه‌ن؟ هۆرزڵیێ و دێ یۆره. ئاد ئی داپه‌رسێ به ئه‌بله‌هانه زانێ و جه داواچه‌نه واچێ: هیچکه‌س نمه‌په‌رسۆ فاییده‌و چریکه‌و بۆڵبۆڵی و یا وێره‌گایه جوانی چێشه‌ن. ئه‌ر ئی چێوه جوان و زه‌ریفانه بیه‌یشا هه‌ن و به بۆنه‌و ئی چێواوه ژیوای په‌ی ساتێویچ بیه‌ن که‌مته‌ر ناشیرین و خه‌فه‌تباره‌ن ئایا گێڵای شۆنه‌و ته‌وجیهیه عه‌مه‌ڵی یا کرده‌وه‌ییره په‌ی ئی چێوانه بێ ئاوه‌زی نیه‌ن؟
*** ئه‌ده‌بیات عشق، حه‌ز و رابێته‌ی جنسیش که‌رده‌ن به وه‌رهه‌ڵایه په‌ی خولوقنای هونه‌ری. ئه‌ر ئه‌ده‌بیات نه‌بیایا ئێروتیسم بیه‌یش نه‌بێ. ئه‌ر ئه‌ده‌بیات نه‌ویایا عشق، له‌زه‌ت و سه‌روه‌شی تامش نه‌بێ و ئی چێوانه جه زه‌رافه‌ت، قوڵی و ئا گه‌رمێ و سۆزه‌یه که ده‌سکه‌وتو خیاڵ په‌ردا‌زی ئه‌ده‌بیێنێ، بێ به‌ش مانێنێوه. دور جه ڕاسی نیه‌ن ئه‌ر واچمێ ئا هه‌مژینانه به‌رویره‌کاو گارسیلاسی، پتراک، کونگۆرا و یا بودلێریشا وه‌نێنێوه جه پێوه‌ره‌گێرته‌ی چنی ئینسانهایه بێ سه‌وادی که سریاڵه بێتامه‌کاو ته‌له‌فزیۆنی ئادیشاش که‌ردێنێ به مه‌وجودهایێوی بێ ئاوه‌ز، قه‌درو له‌زه‌تی فرته‌ر مزانا و فره‌ته‌ر له‌زه‌ت به‌را. جه دنیایه بێ سه‌واده‌نه و بێ به‌ش جه ئه‌ده‌بیاتی، عشق و حه‌ز چێوێو جیا چا چێوانه که مایه‌و ئیرزاو حه‌یوانا بۆنه، نیه‌ن و هه‌رگێز نمه‌تاوۆ جه حه‌دو ئیرزاو غه‌ریزه به‌ده‌ویه‌کا بلۆ سه‌رته‌روه.
*** ئه‌ده‌بیات په‌ی ئاکه‌سانه که ڕازیێنێ به ئا چێویه که هه‌نشا، په‌ی ئاکه‌سا که جه ژیوای پا جۆره که باوه‌ن، ره‌زامه‌ندێنێ چێویه‌ش نیه‌ن بواچۆنه. ئه‌ده‌بیات خۆراک و سفره‌و گیانهایه ناڕازی و نه‌ساچیاین. ویه‌رێوه‌ن په‌ی ناسازگارا و هه‌رپاسه په‌ناگاو ئا که‌سانه‌ن که دڵوه‌شێ نیه‌نێ پا چێویه که هه‌نشا. ئینسان په‌نا مارۆ به ئه‌ده‌بیاتی تا ناشاد و کاڵ نه‌بۆنه. وه‌نه‌وه‌ی داستان، ڕومان و شۆنگێرته‌و روه‌دا و به‌سه‌رئاما شه‌خسیه‌ته‌کا دلێ ئا کتێبانه گردش ویه‌رهایێوه‌نێ په‌ی ئانه‌یه ئینسان که‌مێو جه ناره‌حه‌تی، ئێجبار و زه‌حمه‌ته‌کاو ئی زینده‌گیه نابه‌رابه‌ره‌یه به‌ینه به‌ر و گیان، ره‌وان و له‌شش وه‌نۆزێو بده‌‌ونه. ئا زینده‌گیه که مه‌جبورما مه‌که‌رۆ هه‌میشه ئانه بیمێ که هه‌نمێ. ئینه جه حاڵێوه‌ن ئێمه گه‌رکمانه ئینسانهایه جیاوازێ بیمێ تا پا جۆره جوابو ئا حه‌زامانه دابۆوه که سه‌پیاینێ ملماره.
*** یۆ جه سه‌مه‌ره باشه‌کاو ئه‌ده‌بیاتی، زوانه‌نه وێش نیشانه مده‌و. جامێعه‌یه که ئه‌ده‌بیاتی مه‌کتوب یا نوسیاش نیه‌ن جه پێوه‌رگێرته‌ی چنی جامێعه‌یه که موهێمته‌رین ئه‌بزارو ئێرتێباتیش یانی: که‌لێمێ جه کتێبه ئه‌ده‌بیه‌کاشانه یاوان به به‌رزه فه‌ڕی و که‌ماڵی، قسه‌کاش به دێقه‌ت، ده‌وڵه‌مه‌ندی و ڕوناکی که‌مته‌روه به‌یان مه‌که‌رۆ و ماروشا سه‌رو زوانی. جامێعه‌یوه که نموانۆوه و جه ئه‌ده‌بیاتی بۆیه‌ش نه‌به‌ردێنه پێسه‌نه جه‌مێوه جه که‌ڕ و لاڵاو و ئینسانه ترا که به بۆنه‌و خامی و نه‌پۆخته‌یی زوانه‌که‌یشاوه جه وه‌ش که‌رده‌ی و سازنای ئێرتێباتی ته‌کو یۆته‌ری گرفتاریێ گه‌رورێشا هه‌نێ. په‌ی تاقه که‌سیچ هه‌ر پاسه‌نه. ئینسانیه که نموانۆوه یا که‌م موانۆوه و یا هه‌ڵیت و په‌ڵیت موانۆوه بێ گۆمان لاری و قه‌ره‌تی ئینا قسه که‌رده‌که‌یشه‌نه. ئی ئینسانه قسێ فرێ مه‌که‌رۆ به‌ڵام که‌م ماچۆ، په‌ی ئانه‌یه واچه‌کا یا که‌لیمه‌کاش، په‌ی به‌یان که‌رده‌ی و به‌روسته‌ی ئا چێوانه که ئینای دڵ، ده‌روون و مه‌ژگشه‌نه ره‌سای نیه‌نی و ناته‌وانێنێ.
*** دنیای بێ ئه‌ده‌بیات، دنیایه‌نه دور جه فه‌رهه‌نگ و ژیوار یا ته‌مه‌د‌دۆنی. بێ به‌شه‌نه جه حه‌ساسیه‌تی. خام و کاڵه‌نه جه قسه‌که‌رده‌ی. ئا دنیای، بێ ئاوه‌ز، به‌ده‌ویه‌و، ناپۆختێ و بێ به‌شه‌نه جه سۆزو و عشقی. ئی کابووسانه که ماروشا وه‌رو چه‌ماتا، گه‌وره‌ته‌رین خسڵه‌تش خۆگێرته‌ی و وێ چه‌سپنا و کۆڵ داین به: قودره‌تی. پی بۆنه‌وه ئی جۆره دنیایا به ته‌مامی دنیایێوی چه‌پوانێنێ. غه‌ریزه‌کا فه‌رمانده‌ر و راوه‌به‌رو ره‌فتار و کردارینی و تایبه‌تمه‌ندی گه‌وره‌و ئی جۆره ژیوایانه مۆبارێزه و په‌لاقاژێ که‌رده‌ین په‌ی ئه‌وه‌مه‌نه‌ی و نه‌مه‌رده‌ی و سه‌رانسه‌رش ته‌رسینه جه چێوه نه‌شناسیاکا و گردو به‌شه‌ره‌کا خه‌ریک و وه‌یلانو ئێرزاو نیازه مادیه‌کاشانێ. چاگه‌نه ئیتر یاگێوه نمه‌مانۆوه په‌ی ڕاون و مه‌عنه‌ویه‌تی. چا ئاژه یه‌کڕه‌وت، یه‌کسان و وێرانکه‌ره‌نه ژیوای چنی به‌دوینی وه‌ی شومی بانێ به یۆ و ده‌س مداو ده‌سو یۆییوه‌و و به‌شه‌ری میاونا پاگه‌یه که زینده‌گی ئینسانی و درۆس هه‌ر ئانه‌نه که ئیسه هه‌ن و ئاچێوه‌نه که مه‌شیایا بیایا و تا دنیایچ دنیانه هه‌ر پاسه بۆنه و هیچ که‌س و هیچ چێویه‌یچ نمه‌تاوۆ ئی ڕه‌وته‌یه بواڕۆنه!
سه‌رچه‌مه:
چێرا ئه‌ده‌بیات، ماریۆ بارگاس یوسا. ته‌رجۆمه‌و: عه‌بدۆڵڵا که‌وسه‌ری، تاران، ئینتشاراتو: له‌وح"و فکر"ی. 1388 ڕۆجیاری.
