ساڵهای ساڵ دماته‌ر، ئاوه‌خته که سه‌رهه‌نگ ئائورلیانو بوئیندا جه وه‌رانوه‌روو ئا سه‌روازاوه که تیروارانش که‌رێنێ مدرابێره، دمانیمه‌ڕۆیێوی دوور ئاماوه ویرش که تاته‌ش ئادش به‌رده بێ په‌ی ته‌ماشا که‌شفوو یه‌خی. چا زه‌مانه‌نه، ده‌گاو ماکاندوی ته‌نیا بیس یانێ خشتینێ و نسرمێش بێنێ. یانه‌کا جه قه‌راخوو ڕۆخانه‌ینه کریایبێنێوه. ئاوه‌و ڕۆخانه‌که‌ی پاکه بێ و جه سه‌روو ته‌وه‌نه چه‌رماو و گه‌وراره که پێسه‌و هێڵه‌و جانه‌وه‌راو وه‌ڵ جه تاریخی بێنێ، لوای لوێ راره. دنیا ئه‌ننه تازێ بێ که فره‌ی جه چێوه‌کا هێشتا نا‌مێشا نه‌وێ و په‌ی نامه‌به‌رده‌یشا مه‌شیایا به هه‌نگووسه، ئێشاره‌تو که‌ردایا په‌یشا. هه‌ر ساڵ، نزیکوو مانگهو مارسی، خانه‌واده‌یوه کاوڵی و پوخوڵ جه پاڵوو ده‌گاکێنه چادره هوردێنێ و به سه‌روو سه‌وا و سڕناو ده‌هۆڵ خه‌ڵکوو ده‌گاکێ چنی ئارێنه‌ره‌کا یا ئیختراعه تازه‌‌کاو وێشا ئاشنا که‌رێنێ. ئاهه‌نرۆبا ئه‌وه‌ڵین ئارینه‌ریه بێ که یاوابێ ئاگه. پیایه کاوڵی و زل، که وێش به مێلیکادێس، ئه‌ژناسه که‌رێ، به ریشێوه دژیاو و ده‌سانێوی مریچڵه ئاسا جه وه‌ره‌چه‌ماو گردیوه ئاچێوه که نامێش نیابێ هه‌شتومین عه‌جایێبوو دانشمه‌نده کیمیاگه‌ره‌کاو وه‌ڵاتوو مه‌قدوونیه‌یی، شناسایش شناسێ به مه‌ردمی. به دوێ شمشێ فلێزیوه چی یانه لوێ په‌ی ئه‌و یانه‌که‌ی. خه‌ڵکوو ده‌گاکێ وه‌ختێو وینێنێ که گردوو که‌لووپه‌له‌که‌ی، قاوه‌له‌مه‌کا، یه‌ره‌پایه‌کا جه یاگێ وێشانه به‌رزێوه بانێ و مه‌گنانێ سه‌روو زه‌مینی، سه‌ره‌شا سڕمه‌نه بێ. ته‌خته‌کا به بۆنه‌و زووروو بزماره‌کا و پێچه‌کاوه که گه‌ره‌کشا بێ به‌ر پڕا، جیڕه‌جیڕ که‌رێنێ. حه‌تا ئا که‌لووپه‌له که فره وه‌خت بێ جه یانه‌نه گم بیه‌بێ دیسان ئیزیێوه و گنێنێ شونه‌و شمشه سێحرامیزه‌کاو مێلیکادێسی. ملیکادێسی کاوڵی به له‌هجیه غه‌لیز واچێ: چێوه‌کا گیانشا هه‌ن. ته‌نیا مه‌شیو خه‌وه‌رشا/ هایشا که‌ریوه. خوزه ئارکادیو بوئیندا که ئه‌غڵه‌ب خه‌یاڵه بێ ده‌شتوو ده‌ره‌که‌ش لوێ په‌ی ئه‌وپه‌روو موعجێزه، ته‌بێعه‌ت و جادووگه‌ری، فکرش که‌ردوه که گاهه‌س بتاونه ئا ئه‌نه‌ئاوه‌ری بیهووده‌یه، به‌کار بارۆ په‌ی به‌رکێشای و ئیستخراجوو تڵای جه دلێ زه‌مینینه. مێلیکادێس که ئینسانیوی شه‌ریف بێ ئا چێوشه وه‌نه‌بێوه و زانێ، په‌و‌که‌ی واتش: به ده‌رده‌و ئا هه‌رمانێ نموه‌رۆ. به‌ڵام خوزه ئارکادیو بوئیندا ئا زه‌مانه به ڕاسواچی کاوڵیه‌کا باوڕش نه‌بێ. هێسره‌کێش چنی چنه بزڵا واراوه به ئاهه‌نرۆباکه‌ی. ژه‌نه‌کێش ئورسالا ئیگوئاران که په‌ی فره‌که‌ردو ده‌رامه‌دیشا په‌شتیش بێنا بێ پا ماڵیاتیوه، نه‌تاواش وه‌روو ئا مامه‌ڵه‌یه گێرو. شوه‌که‌ش جه جوابه‌نه به ئادێ واچێ: پی زوویه ئه‌ننه تڵاما بۆنه که متاومێ گردوو ئوتاقه‌کاو یانه‌یما به تڵا فه‌رش که‌رمێ. په‌ی سلمنای قسه‌کاش چن مانگێ بێ وچان هه‌رمانه‌ش که‌رده. گردوو مه‌نته‌قه‌که‌یش، حه‌تا دلێ ڕۆخانه‌که‌یش په‌نجه به په‌نجه وشکنا و پا شمشه‌یه تاقیشوه که‌رد. به ده‌نگی به‌رز نامێ مه‌رده‌کاو مێلیکادێسی به‌رێنه. ته‌نیا چێویه که تاواش جه چیروو خاکێوه پێوا که‌رۆ زرێوه ژه‌نگ گێره‌تێ هینه‌و قه‌ڕنه‌و پانزه‌ی بێ که یاگه قپیایه‌کاش پێسه‌و کووله‌کێوه گه‌ورێ که ماسه و لمش چه‌نه بۆ ده‌نگ دێوه. وه‌ختێو خوزه ئارکادیو بوئیندا به کومه‌کوو ئا چوار که‌سه‌یه که ته‌کشه‌ن بێنێ تاواش زره‌کێ واز که‌رۆ، دلێشنه ئیسکێله‌تێوه‌ش چه‌نه بێ که بیه بێ به گه‌‌چ و جه‌عبه‌یوه‌ی وردییێوی مسی بینیابێ ملشوه. دلێ جه‌عبه‌که‌ینه مشتیه قژێ ژه‌نیشا پێوا که‌ردێ. خوزێ ئارکادیو بوئیندا فره چێوێش تاقی که‌ردێوه و هه‌میشه خه‌یاڵه‌کا و حه‌دسه‌کاو وێش چیروو لچاوه په‌ی ویش واچێوه. بێ ئانه‌یه وێچش سه‌ره به‌ربارۆ چه‌نه‌شا. ئاقیبه‌ت یه‌ره‌شه‌مه رۆیه جه مانگهو دسامبری، ده‌ورووبه‌روو نه‌هاری بێ گردوو ئا بار سه‌نگینه‌یه که ملشوه بێ و عه‌زابش دێ به زه‌ربیه وستش به‌روه. زاروه‌کاش تا ئاخروو عه‌مری جه هوششا نه‌شیوه که تاته‌شا به ئه‌ده‌بیه خاسوه، دماو گردوو ئا شه‌و نه‌وتانه و قینه خه‌یالیه‌کاش، به له‌رزه‌له‌رزوه نشته‌ره سه‌روو میزه‌که‌ی و که‌شفه‌که‌و وێش ئاشکرا که‌رد:
زه‌مین پێسه‌و پرته‌قاڵی به شێوه‌و دایێره‌ین.
هه‌رچی که‌سه‌ن، ته‌نانه‌ت ژه‌نه‌کێش یانێ ئورسالا، ئادی به شێت زانێنێ و واچی: ئه‌گه‌ر قه‌راره‌ن شێت بینه، با هه‌ر وێت شێت بینه! به‌ڵام نه‌که‌ری کاریه ئی ویره کاوڵیواره‌ته خانینه دلێ مه‌ژگوو زاروه‌کاره. خوزه ئارکادیو بوئیندا خه‌ڵکوو ده‌گاکێ جه‌م که‌رێوه و ئا راوینیارانه که یاوابێ په‌نه‌شا، په‌یشا شیوه که‌رێ و ته‌وزێح دێ به‌ڵام ئادیشا پاسه زانێنێ که ئاد شێت بیه‌ن. تا ئاوه‌خته که مێلیکادێسی کاوڵی په‌ی ئاخرین که‌ڕه‌تی ئاماوه په‌ی ماکاندوی، فره چێوێش ڕۆشنوه که‌ردێ و جه لاو گردینه جه فام و ئاوه‌ز و ده‌رکوو خوزه ئارکادیو بوئیندا ده‌مش دا و قسێش که‌ردێ و په‌ی ئیسباتوو قسه‌کاو وێش سوقاتیه‌ش دا په‌نه‌ش که جه ئایه‌نده‌و ده‌گاو ماکاندوینه نه‌قشێوه فره موهێمش گێڵنا: تاقیگا یا ئازمایشگاو کیمیاگه‌ری...
ماکاندو، شاروو جامه‌کا و سه‌راوه‌کا، شاروو چێوه سه‌ره‌سڕمه‌نه‌کا و واوه‌ی بیه‌کا، شاروو خه‌یاڵه هه‌قه‌تینه‌کا و هه‌قه‌تیه خه‌یاڵیه‌کا، شاروو دڵته‌نگی، شاروو خه‌می، شاروو مه‌رگی، شاروو سه‌و ساڵێ ته‌نیایی... شاریه که شه‌تڵه‌و حه‌یاتیش جه به‌رشیه‌یه‌نه، جه قه‌تڵیه کتووپڕ و ناچاریینه ده‌سش په‌نه که‌رده‌ن و فوتیایچش جه سوحێوی ونین و وناوڵین و مه‌رگباره‌نه میاوو به ئاخر. ئاواته‌شار یا یوتوپیایه جه ئه‌وپه‌روو ده‌ورانه‌کا و قه‌ڕنه‌کا، یاگێوه جه وه‌ره‌تاوی و بێ پێوه‌نی چنی گردوو هه‌ستی جه‌هانی، ئاشناته‌رین و وه‌همیته‌رین یا مژاویته‌رین شاروو دنیای، شاروو سه‌و ساڵێ ته‌نیایی، شاروو نه‌سڵه مه‌حکووم به سه‌و ساڵه ته‌نیاییه‌کا، شاریه که جه گردوو تاریخینه ته‌نیا جاریوه چه‌مێ مه‌که‌رۆوه و دماو ئانه‌یه به واز که‌رده‌ی رازێوه سه‌ر به مور و ته‌رسئاوه‌ره، چنی بنه‌ره‌تمجا یا سازنه‌راو وێش په‌ی هه‌میشه مه‌حفوه بۆنه. شاریه که خوزه ئارکادیو بوئیندا، کۆچه‌ری تارنریا ، نیشانێ یا نمادوو نسڵێوی یاغی، مل هۆڕ و ته‌نیا، بنه‌ره‌تش نیانه‌ره.
سه‌و ساڵێ ته‌نیایی ده‌سه‌چینه‌یوه‌ن جه واقێعیت و خه‌یاڵی. به‌ڵام ئی دوه عونسوره پاسه لوانێ دلێ یویره و هه‌ستیێوه یه‌ک ده‌سشا وه‌ش که‌رده‌ن که ماچی هه‌ر جه ئه‌زه‌ڵه‌نه یه‌ک چێو بیه‌بێ و پاجۆره که جیاوه‌که‌رده‌یشا به ماناو فوتیایی و نه‌ویه‌ی کولییه‌تی هامبه‌ش و یه‌کپارچه‌شانه.
دلێنه‌و ئه‌سڵی تراژدی سه‌د ساڵێ ته‌نیایی، سه‌روو بنه‌ڕه‌توو که‌شفوو مه‌کته‌ب یا ویرچه‌مه‌کاو مێلیکادێس و زاتوو نه‌وار یا ته‌غیر نه‌که‌روو نه‌سڵێوه په‌ریشان و ته‌نیای، نریانه‌ره. سرشتێوه که جه خانه‌واده‌و بوئینداینه نه‌سڵ به نه‌سڵ بێ وردیته‌رین واریای و ته‌غیرێوه به ئه‌مانت گیریان. ماچی ئه‌عزاو خانه‌واده‌که‌ی دلێ یوینه واوه‌ی بانێوه. زات و خسڵه‌تێشا جه واگژه‌و هورکه‌و‌ته‌کانه نمواڕیا به‌ڵکوو بێ ده‌سوارده‌یه دلێنی یا جه‌وهه‌ری ته‌نیا ئیلاوئه‌ولا مه‌که‌را و یا به مانایه‌ته‌ر ته‌نیا قاڵبه‌که‌شا مواڕیه‌و و دلێگیره‌که‌شا هه‌ر ئانه‌نه که وه‌ڵته‌ر بیه‌ن و و یا مه‌شیو بۆنه.
گابریل گارسیا مارکێز، به‌ره‌نده‌وو خه‌ڵاتوو نوبێلوو ئه‌ده‌بیاتی (1982)، جه ساڵه‌و 1928 میلادینه جه ده‌گاو ئارکاتاکا و مه‌نته‌قه‌و سانتامارتاو کشوه‌روو کوله‌مبیاینه، دیده‌ش به دنیای واز که‌ده‌رن. ئاد دورانوو زاڕۆڵه‌یش جه ده‌گاکێشانه گوزه‌رنان و دماته‌ر په‌ی درێژه‌دای به وه‌نه‌ی لوان په‌ی بووگوتای و جه مه‌دره‌سو یوسوعیه‌کا نامێش نوسیه‌ن. وه‌لێ نه ته‌نیا وه‌نه‌یش چی مه‌دره‌سه‌نه نه‌ته‌مامنا که رشته‌و حقوقیچش جه دانشگانه نیمه‌کاره ئاست جیا و ده‌سش که‌رد به هه‌رمانه‌و ڕۆنامه‌نگاری. جه ساڵه‌و1955 لوا په‌ی پاریسی و جه پاریسه‌نه بێ که نووسه‌ریش به جدی گێرت و چا وه‌خته‌ولای گردوو وه‌ختیش نیاره په‌ی نویسه‌ی. شاکاری گه‌وره‌و ئادی: سه‌و ساڵێ ته‌نیایی-ن. به‌رویه‌ره‌کاته‌ریش، پاییزوو تا‌ته‌سالاری، عشق جه زه‌مانه وه‌باینه... مارکێز یۆ جه سه‌رقافڵه‌کاو ئا سه‌بکه ئه‌ده‌بینه که په‌نه‌ش ماچا: ڕئالیسمی جادوویی.
کاوڵی: کولی، ده‌و‌ره‌گه‌رد، بیابان گه‌رد. کاوڵی یا کولی به که‌س یا کاسانێو و یا مه‌ردمیوی چادرنشین، کوچه‌ر یا گێڵه‌ری ماچانێ که ریشه‌شا هێندی و جه نژادوو هێند و ئیرانینێ که وڵاوێوه بیه‌نێ به سه‌رتاسه‌روو دنیایره. کاوڵیێ جه راو گۆرانی واته‌ی، نه‌وازه‌نده‌گی، نمایێشی جمیار/ سه‌یار، فاڵگێرته‌ی، هه‌رمانه‌ی ده‌سیه و چێوه ده‌س سازه‌کا و نگاداری حیوانه چوارپایه‌کا، زینده‌گی مه‌که‌رانێ.
گاهه‌س چی ڕۆمانێنه کاوڵیه‌کا نیشانێ یا نمادوو ئینسان یا ژیوای به‌شه‌ری ئه‌وه‌ڵیه‌ی بانێ.
سه‌رچه‌مه:
صد سال تنهایی، گابریل گارسیا مارکز، ترجمه: بهمن فرزانه، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1357 ڕۆجیاری.
