سه‌مفۆنیی مه‌رده‌کا

دووکه‌ڵ چیروو سرمیچی ئاجۆریین و که‌مانی کاروانسه‌راو ئاجیل وره‌شه‌کانه‌ به‌ئارامی خولێ وه‌رێ و جه‌ لچوو وه‌رهێوانه‌که‌یوه‌‌‌‌ ئێ‌ په‌ی به‌ری‌‌. ئه‌و‌په‌روو کاروانسه‌راکه‌ینه‌ چننه‌ باره‌به‌رێ دلێ پووتییه حه‌ڵه‌بینینه‌ چوێشا ئایێر دایبێنێ و ئه‌گه‌ر زاتشا بیایا چیروو په‌توه‌که‌ینه‌ ده‌سێ به‌ربارا، تۆمێچ تووکنێنێ. په‌شته‌و سه‌ره‌یشاوه‌ کۆره‌وڵ یانێوه‌نه‌ یه‌رێ که‌سێ دلێ تیانانه‌ ڕۆجیارپه‌رس‌ برێژنێنێ. هه‌ڵمی و دووکه‌ڵ تێکه‌ڵێ بێنێ و وه‌شته‌و وه‌ربێ‌ مدرابێوه‌.

گردوو چراوه‌کا، ته‌نانه‌ت چراوه‌ تۆڕییه‌‌کایچ رۆشنێ بێنێ و کاروانسه‌راکه‌ جه‌ دووروه‌ پسه‌و ده‌گایه‌ مژینێ‌ دێ چه‌موه‌. ده‌سی ڕاسوو داڵانه‌کێنه‌ دلێ حوجره‌و "وشکه‌باروو ماریفه‌تینه‌" دوێ پیای ده‌ورو گه‌رماو چراوتۆره‌کێشا دابێ‌. په‌شته‌و مێزه‌که‌یوه‌ "ئورهان ئورخانی" نیشته‌بێره و پاڵیچشه‌نه‌ "ئه‌یاز پاسه‌بان".

ئه‌یاز پاسه‌بان حه‌رچی په‌نجشه‌مێنێ ئێ په‌ی حوجره‌ی و سه‌روو سه‌ننه‌ڵیه‌ گه‌وره‌کێوه‌ نیشیره‌ و پای نیێ سه‌روو چوارپایه‌که‌یوه‌. هاره‌قوو میاچه‌مایش سه‌رێ  - زم و هامن- و ئه‌گه‌ر سه‌ننه‌ڵیه‌ گه‌وره‌کێ نه‌ویایا وه‌روو ده‌سینه‌، سه‌روو گونیه‌ تۆمیوه‌ نیشێره‌. واچێ: ((ئه‌من  ئه‌پی هه‌یکه‌ڵه‌ زلوه‌ چه‌نی سه‌روو سه‌نه‌ڵیه‌ی وردیێوه‌ بنیشووره، ها؟))

ئه‌یاز پاسه‌بان ئه‌گه‌ر گه‌ره‌کش بیایا تاوێ ته‌نانه‌ت بابه‌یچم پا گرده‌ سام و گه‌وره‌یوه‌، به‌ دوێ هه‌نگووسێ هۆرگێرو و ئاڵووچنۆش به‌ چه‌ننه‌که‌کاو سرمیچه‌که‌یره‌. روومه‌تیه‌ گۆشتین و زلش بێ. سه‌ریه‌ وردیش بێ و نیشانیه‌ سه‌روو گونای چه‌پیشوه‌ که‌ پسه‌و گردوو چۆرچه‌میش، چرچێش که‌وتێبێنێنه‌. دالێو‌ پسته‌ سانێنه‌ و هه‌رچننه‌یچ واتایایشا قه‌بووڵ نه‌که‌رێ زه‌ڕش نه‌دونێ. زه‌ڕه‌که‌ش دێ و پسته‌که‌ی پاک که‌رێ و نیێش سه‌روو مێزه‌که‌یوه‌ و دماجار سه‌رجه‌م که‌رێش ده‌مشه‌ره‌. ئاوه‌خته‌ مه‌شیایا ئورهان لێوانیه‌ ئاوی چیایش په‌ی ئاوردایا.

بابه‌م فره‌ وه‌شش گه‌ره‌ک بێ. هه‌م بۆنه‌و ئانه‌یوه‌‌ قه‌دیم پاسه‌بانوو شاره‌که‌ی بێ و هه‌م بۆنه‌و ئا‌چێواوه‌‌ که‌ زانێشا. چه‌پ و راسوو دنیای دلێ مشتێشه‌نه‌ بێ. جه‌ هه‌رچێ چێوینه‌ سه‌ره‌ به‌رئارێ. بابه‌م واچێ: ((ئی پیا،‌ پیایه‌ مه‌عموولی نیه‌ن.)) وێر‌ه‌گاو جه‌ژنا ده ‌کێلوێ ئاجیل کیانێ وه‌روو به‌ره‌و یانه‌یشا. حه‌فته‌ به‌ حه‌فته‌ به‌شه‌ زه‌ڕه‌که‌یچش دێ په‌نه‌. ئیسه‌یچه‌ که‌ ساڵانێوه‌ن بابه‌ما مه‌رده‌ن ئورهان هه‌ر ئا ره‌ویێ مه‌وه‌رۆ ڕاوه‌.

چه‌ولاوه‌، په‌شته‌و هه‌رمانمێزوو [پیشخان] دووکانیه‌نه‌ دوێ هه‌رمانکه‌رێ جوانێ ده‌س جه‌‌ گێفان، کڵاو ئه‌و‌ سه‌ر، یه‌خێ پاڵتاوه‌که‌یشا دابێ ملوو گوشاشاره‌ و چفه‌چف که‌رێنێ. پسه‌و ئورهان و ئه‌یازی. ئارام و سه‌ره‌ لاو گۆشوو یووینه‌.

ئه‌یاز واتش: ((پسه‌و شێری په‌شتیت مه‌گێروو.))

ئورهان نه‌زانێ چێش که‌رۆ. واتش: ((گڵوێزوو سه‌ره‌‌کۆی نه‌بۆ؟))[ مه‌نزوور ئانه‌نه‌ گاهه‌س‌ زه‌ره‌ره‌وو ئا هه‌رمانێ که‌ مه‌که‌رۆش تووشوو وێش ‌بۆنێوه‌.]

((ئی گێچه‌ڵێ بته‌مامنه‌.))

((ئه‌گه‌ر خه‌ڵک بزانۆما په‌نه‌ چێش؟))

(( نمه‌بۆ بزانا. مه‌شیۆ عازا بی.))

ئورهان لوا دلێ ویریره‌ و دماته‌ر چه‌مش جه‌ ئه‌یازی کل که‌رد: (( پسه‌و یۆسۆوی؟))

((مه‌گه‌ر کێ زانانش. چننه‌ ساڵێ ویه‌رده‌ن و هیچکه‌س چیویه‌ش نه‌واته‌ن.))

(( پی گۆشاو وێمه‌ ژنه‌وتم که‌ ماچانێ براکۆژ.))

ئه‌یاز ده‌نگش به‌رزوه‌ که‌رد : (( گوو موه‌را.)) و ده‌نگش ئاراموه‌ که‌رد : ((خه‌ڵک په‌شته‌و سه‌ره‌و خوایچوه‌ قسێ مه‌که‌رۆ.))

(( ئه‌یاز گیان، ئینه‌ چایه‌ بێبنه‌نه‌ [چاو وه‌یلی‌]. به‌ سه‌ره‌وه‌ نه‌لوره‌ واری؟))

(( ته‌نیا ئانه‌یه‌ واچه‌ که‌ من ره‌فێقوو بابه‌یت بیه‌نا یا نه‌؟))

(( ئینشانه‌ گرد دروس. به‌ڵام...))

ئه‌یاز واتش: ((مه‌وزیموه‌ ویروو بابه‌یت. پیایه‌ حیزه‌ڵ بێ.))

ئورهان ده‌سش ئاورد به‌ سه‌ره‌ی بێ مووشه‌ره‌، سه‌ره‌ش به‌رد نزیکوو چراوتۆره‌کێ و ماچۆ: ((من حیزه‌ڵ نیه‌نان. پڕکیشی [جورئه‌ت] گرد چێویم هه‌ن.))

((په‌رسات ئه‌و من که‌ ئا سه‌ڵیتێ چێش په‌نه‌ که‌روو، واتم ته‌ڵاقش به‌. زه‌ره‌رت که‌رد؟ ئیسه‌یچه‌ مه‌په‌رسی ئی کوڕڵه‌یه‌ چێش په‌نه‌ که‌روو، ماچوو سه‌ره‌ش که‌ره‌ چاڵیه‌ره‌. سوای و پێرای وه‌ختیه‌ سه‌ر و به‌چکوو کناچه‌کێش پێوا بێ ئیتر کاسب نیه‌نی. هه‌ر ئه‌ننه‌ته‌ زانا کناچیه‌ قژکاڵه‌ ئاما و واتش، ئه‌رێ کاکه‌‌ ئانه‌ دووکانه‌که‌و‌ بابه‌و من  ئینا چیگه‌نه‌‌؟))‌

ئورهان بێده‌نگ بیه‌بێ.

ئه‌یاز واتش: ((ئیسه‌ که‌ کار یاوان پیگه‌یه‌ ماتڵش مه‌که‌ره‌. هه‌ر ئیسه‌ گنه‌ را.))

ئورهان واتش: (( دلێ ئی وه‌ربێنه‌؟ په‌ی کوگه‌ی بلوو ؟)) و دییا په‌ی به‌ری.

ئاسمان وه‌ربیه‌[وه‌روه‌] ئه‌چامنێشه‌ نیشنای بێ ئه‌و زه‌مینی که‌ ساڵانێوته‌ر خه‌ڵک بواچان یارۆ ساڵه‌ سیاوه‌کێ. وه‌ربه‌ گرد یاگیه‌ش پۆشنابێره‌. بێده‌نگیه‌ غه‌ریو کۆڵان و خیابانش گێرته‌بێره‌. لووله‌ ئاوه‌کا رچیای بێنێ، ما‌شینه‌کا جه‌ هه‌رمانه‌ که‌وتێ بێنێ. خیابانه‌نه‌ کۆما وه‌ربه‌کا هوردریایبێنێوه‌. دووکانداره‌کا پیاده‌ڕه‌وه‌کاشا ماڵایبێنێره‌ وه‌لێ هێشتا نیم میتر جه‌ وه‌ربه‌و شه‌وه‌ی ویه‌ردێ زه‌مینه‌نه‌ بێ. جه‌ کوڵانه ته‌نگه‌کانه‌ وه‌ربه‌ تا لاو که‌ڵکه‌پاساره‌کا ئامێبێوه‌ سه‌ر و خه‌ڵک چیروو وه‌ربه‌کێنه‌ کۆره‌وڵیه‌شا وه‌ش که‌ردێ بێنێ ‌ ‌و پاگه‌ره‌ ئامه‌ و لوای که‌رێنێ. به‌ڵا ئامای بێ‌؟ گاهه‌س. زمسانێ فرێ ئامێ بێنێ و لوایبێنێ و وه‌ربێ فرێ وارایبێنێ به‌ڵام هیچکه‌س جه‌ ویرش نێ وه‌ربه‌ی ئه‌چامنێ وارای بۆ. قاڵاوێچ گردوو شاره‌که‌یشا گێرته‌بێره‌ و سه‌روو هه‌ر داریوه‌ چننه‌ قاڵاوێ یاگه‌ گیرێ بیێبێنێ. دلێ یانه‌یچه‌نه‌ بێنێ. نه‌ته‌رسانه‌ نیشنێوه‌ سه‌روو وه‌رهێوانه‌که‌ی و هه‌مته‌ر باڵێ گێرێنێوه‌. یانێوه‌ که‌ دیوارێ پان، به‌رز و که‌ڵکه‌پاسارێ سووچدارێ و ده‌لاقێ دوه‌لایێش بێنێ، چیا [سه‌رد] و بێرۆح چیروو وه‌ربێنه‌ جه‌ یاد لوابێوه‌. سرمیچوو ئوتاقه‌کا شۆڕیابێره‌. بۆ و به‌رامه‌و چنها ساڵێ چێوه‌ڵته‌ری دلێ چیرخانه‌کانه‌ مه‌نه‌بێوه‌. بێ ئانه‌ که‌سیه‌ش چه‌نه‌ بۆ یا چراویه‌ گریسیایبۆنه‌ یا فره‌نه‌که‌م یۆ بانه‌کاش ماڵای با. لاشیپانوو به‌ره‌که‌ی و سه‌ربه‌رانه‌کیچ  جاکه‌ن بیه‌بێ.

ئاوه‌خته‌ که‌ ئه‌وام ژیوای ژیوێ، هۆرزێ و لوێ جه‌ که‌نوه‌کانه‌ ئاردی ئارێ، هه‌میر که‌رێ و دلێ ته‌نووره‌و یانه‌چاشته‌که‌ینه‌ نان په‌چێ. دوووکه‌ڵی وه‌شبۆ نانه‌که‌ی و هێزمه‌کا پیچێێ پیۆره‌ و لووله‌ که‌رێ و ته‌نووره‌کێنه‌ ئێ به‌ر‌. وه‌ختیه‌ نانه‌که‌یچ په‌چیایا ئه‌وام دوێ مووچێش نیێ دلێ ده‌سماڵی و کیانێش په‌ی یانه‌و مامو سابیری. ئایدین و ئورهان سواروو فه‌رغوونه‌که‌ی بێنێ و ڕه‌مێنێ تا لاو یانه‌و مامو سابیری. ژه‌نه‌کێ مامو سابیریچ وا‌رده‌مه‌نیێ له‌زه‌تێ که‌رێ گیفانه‌شا.

ساڵ و زه‌مانیه‌ که‌ بابه‌م مه‌نه‌ بێ وه‌ختیه‌ ئێوه‌ په‌ی یانه‌ی پلێکانه‌کانه‌‌ ئێ‌ سه‌ر و ده‌س گێرێ به‌ لوولێ نه‌رده‌کاوه‌ و ئه‌ژمارێشا. بیسوو یه‌ک. چاگه‌نه‌ کڵاوه‌کێش لابه‌رێ و که‌رێش یاگه‌جله‌ره‌. پاڵتاوه‌که‌ش وه‌ژی، ته‌کنێش و که‌ریش داره‌ره‌. په‌ڕۆیه‌یچ ئارێ شه‌رواڵه‌کاشه‌ره‌ وه‌لێ نه‌که‌رێشا داره‌ره‌. دلێ ئوتاقوو چیروو یاگه‌کێشه‌نه‌ وڵاوشاوه‌‌ که‌رێ تا سوحا وه‌ختیه‌ که‌رۆشانه‌ خێته‌و پانتۆڵه‌کاش ده‌قش نه‌شیویابۆ!

وا‌ڵیه‌یچما بێنه‌  به‌ نامێ "ئایدا" ی. چا په‌شتێنه‌ و جه‌ یانه‌چاشته‌که‌نه‌ و په‌ستوه‌که‌نه‌ تووشیاروو روماتیسمی بیێبێ و سووچیێ و ساچێ. ئاخریچوه‌ سووچیا. ئیسه‌ دلێ بێده‌نگی و سه‌رداو سۆڵه‌و ئوتاقه‌کانه‌ ئورهان نه‌بێ تا وێش بخزنۆ چیروو لێفه‌که‌ی و ئه‌جوش متاوۆ راحه‌ت بووسۆنه‌. نه‌. گردوو که‌سه‌کا مه‌ردێ بێنێ. و ئێو دمایینه‌ن.

واتش: ((هه‌ر جور بیه‌ن مه‌شیۆ سه‌ره‌و ئێویچ که‌رمێ چاڵیه‌ره‌.))

ئه‌یاز واتش: ((ده‌ی  ماتڵوو چێشینی؟))

((هه‌ن چکۆ؟))

((پسه‌و هه‌میشه‌ی. قاوه‌خانه‌و سۆڵاوینه.‌))

...

...

...

سه‌رچه‌مه‌:

سه‌مفۆنیی مه‌رده‌کا [سمفونی مردگان]

به‌رویروو: عه‌باس مه‌عرووفی

وڵاوکه‌ره‌وه‌: قوقنووس

تاران، ساڵه‌و 1382 ک. رۆجیاری