بابه‌م
خواو "وڵتێر"یش وه‌ش گه‌ره‌کبێ به‌ڵام جه‌باره‌شوه هیچ نه‌واچێ. ئه‌وام
پسه‌و فره‌یه جه ژه‌ناو شاروو "وییه‌ن"وو ئوتریشی فره زه‌ریفه بێ و
هه‌رپاسه به‌شبه‌روو رۆحییه‌و تایبه‌توو وییه‌نیه‌کا. ئه‌جوم به خواگیانێ ئه‌قیده‌ش
بێ و وه‌شش گه‌ره‌کبێ. وه‌لێ هیچکام جه مه‌راسێمه دینییه‌کا به‌یاگێ نارێنه. په‌وکه‌تێ
ئه‌من هیچوه‌خت په‌روه‌ردیه دینی و تایبه‌تم نه‌وێ. به‌ڵام زه‌مانیه که گه‌ره‌کم
بێ پسه‌و جوانیه یه‌هوودیی بلوو دلێ کۆماو خه‌ڵکی، که‌وتانی چیروو فێرکاری یا تالیموو
تایبه‌توو دینوو یه‌هوودیوه. دالێو زوانی عێبری فێر بیانی به‌ڵام فێربیه‌و زوانی
یونانی و لاتینی بی بۆنیه په‌ی ئانه‌یه ئا زوانیه بنیه‌و لاوه. ئا دالێوچه
که فێر بیه‌بێنا جه ویرم شییه‌نوه و په‌وچی فره داخداره‌نا. ئێمه و شمه دلێ له‌لوه
یا بێشکێ زوان یا زوانانێوه‌نه پێوای بیێنمێ که هینه‌و ئێمه نه‌بیه‌نه و
چیگه‌یچه‌نه هه‌ق به هایدگێرین: زوانوو ئێمه سه‌رچه‌مه‌و فه‌رهه‌نگ، په‌روه‌رده
و ویه‌رده‌و ئێمه‌ن. گه‌ره‌کمه‌ن ده‌ورانوو واوه‌ینیشته‌ی یا بازنشه‌سته‌گینه هه‌مته‌ر
فێرش بوونه‌وه. نه‌زانایی ئی زوانیه فره په‌یم سه‌خته‌ن. ئه‌گه‌ر که‌سیه شاروو
ئو‌ورشه‌لیمینه، یانی جه گلێرگاو سوننه‌تی یه‌هوودییه‌کانه تفوم که‌رۆنه و
بواچۆم په‌نه یه‌هوودیی نیه‌نێ چوون نمه‌زانوو به زوانوو عێبری دوعای بوانوو نه‌زه‌ره‌کێش
به‌ته‌مامی په‌سه‌ند مه‌که‌روو. چێوی سه‌رنج راکێش ئانه‌ن ئه‌وا و بابه‌م زه‌مان و
ویه‌رده‌شا پسه‌و کێبیه‌یه دینی که‌رده‌ن به به‌شیه ئه‌و وجودیم. جه بندیوار
یا وابه‌سته‌گیه قووڵه‌کامه‌نه یه‌هوودییه‌نا به‌ڵام جه راو ویه‌رده‌و مه‌ینه‌ت و
چاره‌نووسوو خه‌ڵکه‌که‌یموه. نمه‌تاوۆ باوه‌ڕ که‌روو یه‌هوودیی نیه‌نان. به نه‌زه‌ره‌و
من ئێزدواج یا لفگیری تێکه‌ڵ نه موشکڵیه
دینین و نه گرفتاریێوی ئه‌خلاقی به‌ڵکووم موشکڵیه تاریخین. ئه‌جوم خه‌ڵکیه که
ویه‌رده‌و شاره‌که‌یشا یانێ "ئه‌ریحا" مه‌گێڵۆوه په‌ی یه‌رێ هه‌زارساڵێ
وه‌ڵوو عیسا مه‌سێحی، خه‌ڵکانێو تایبه‌تێنێ. خه‌ڵکێو که ئه‌وه‌مه‌نه‌و "شوئا"
یا "هۆلۆکاست"ینێ و ره‌نگا ئه‌چاگه‌نه غایه‌تیه بیه‌یش بێ. ئینه په‌یلوایه
عێرفانین. نه پراگماتیسم مه‌تاو جه‌باره‌شوه سه‌ریم که‌رۆوه و نه مه‌نتێق. چه‌نائامایی
و ته‌وانوو یونانیه‌کا، لاتینیه‌کا و سوومریه‌کا که‌مته‌ر جه ئیمه نه‌بیه‌ن وه‌لێکانی
گردی فوتیاینێ. ئینه جه حاڵێوه‌ن یه‌هوودییه‌کا مه‌نێنێوه و ئارۆ باڵشا کێشان ملوو
دنیاو روشنویری مودێڕنیره. من "سیموون ویل"ی لۆمه مه‌که‌روو په‌ی ئانه‌ی
تایفه‌و وێش جیا ئاست و ئاخروو عه‌مریشوه بێ به مه‌سێحی. ئینه جه قه‌ڕنه‌و "ئاشویتس"ینه
باریه گرانه‌ن و باوه‌ڕکه‌رده‌یش سه‌خته‌ن. چوونکای تایفه‌و یه‌هوودی تایفیه نیه‌ن
که به راحه‌تی بنیه‌یش لاوه یا وزیش قه‌راخوه. لفگیری یا ئێزدواجی تێکه‌ڵ هه‌نگامیه‌نه
روه فوتیای و نه‌مه‌نه‌و رازه‌و به‌قای. ئی راوینمه مه‌نتێقی نیه‌ن. سه‌رچه‌مه‌یه
غه‌ریزیش هه‌ن. یانه‌که‌م به‌ته‌مامی حاڵ و هه‌وایه یه‌هوودیانه‌ش هه‌ن. بێ ئانه‌یه
هیچجوره نزیکیێوی عاتێفی به دینی ئه‌چاگه‌نه
بیه‌یش بۆنێ. کتێبیانه‌که‌م و میزوو هه‌رمانه‌کام به ته‌شکوو "که‌نیسه‌ی"
وه‌شێ کریاینێ. پاسپورتوو من جه ویه‌روو زه‌مانینه ئیژایی پێدا مه‌که‌رۆ نه جه مه‌کان
و یاگێوه خاسه‌نه. جه مه‌رزه‌کانه به ویزایه مه‌ویه‌روو که جه یاد نمه‌لۆوه.
یه‌هوودی که‌سیه‌ن که ئه‌شۆ دایمه و ده‌ره چه‌مه‌دانه‌که‌ش ئاماده بۆ. چوون
هیچ به‌ڵگیه نیه‌ن که جه‌لاو یوته‌ریوه قه‌بوڵ بکریۆ. یه‌هوودی که‌سێوه‌ن وه‌ختیه
کتێب موانۆوه قه‌ڵه‌م ئینا ده‌سشوه. که‌سێوه‌ن که ته‌نانه‌ت غه‌ڵه‌ته چاپیه‌کاوه
ڕۆنامه‌کا ساقوه مه‌که‌رۆ. یه‌هوودی یانی: چامێسکی، دریدا، فروید، مارکس،
ویتکنێشتان و رومه‌ن یاکوبسێن. من جه بلیمه‌تیی(نبوغ) قسێ نمه‌که‌روو. ئه‌من جه سیوشکێ(عطش)
تێر نه‌وه‌روو ژناسای، به‌رزی و ئه‌ندیشه‌ی په‌تی قسێ مه‌که‌روو. به‌شه‌ریه‌ت هه‌ڵای
ئێنسانی نیه‌ن. ئێمه حه‌ز نمه‌که‌رمێ که‌س هه‌رمانه بدو ملماره تا به‌یاگێش
بارمێ هه‌رچه‌ند مه‌زانمێ ئا هه‌رمانێ درۆسه‌نه. ئه‌ر که‌سیه چه‌نه‌ما بوازۆ ده‌سما
فره‌ته‌ر چانه‌یه که ته‌وانما هه‌ن، به‌رزوه که‌رمێ نمه‌تاومێ وه‌روو تووڕه‌یی
وێما بگێرمێ. ئانه‌نه که په‌یما یاگێ سه‌ره‌سڕمه‌نه‌ین ئه‌ر جه سه‌روو زه‌مینیوه
یه‌هوودیه زینه بوینمێ. یه‌هوودیێوه که "یوته‌ری" به چه‌موو حه‌یوانیه
سه‌یر و سه‌مه‌ره‌ی ته‌ماشاش مه‌که‌رۆ. حه‌یوانیه که وه‌شش مه‌ی ئه‌و کتێبێ، ئه‌و
ئه‌نه‌فکریای و ئه‌خلاقی. هه‌ر به‌رنامه یا گراڵێو به خه‌ڵکی یه‌هوویی په‌ردوچ
یا ده‌ره‌تان مدو تا فه‌رهه‌نگوو مودێرنێ واوه‌ی بسازناوه. ئه‌جۆما به که‌موه‌بیه‌و
نابه‌رابه‌ریا ئاژه‌و یه‌هوودیا و هه‌رپاسه گردوو جه‌هانی خاسته‌ره بۆ به‌ڵام
پاسشه سه‌رناما. ئه‌چیگه‌ن که سه‌ر و به‌چکوو یه‌هوودیه‌ته‌ر به نامێ زیگموند فرویدی
په‌یدا مه‌ونێ تا رازه‌و شه‌وه‌کاما په‌ی بێزۆوه به‌ڵام ئێمه ئومیدما هه‌ن ده‌سیکه‌م
جه وه‌رمه‌نه ده‌سبه‌ردارما بۆنێ. چوونکای ئێنسان ته‌قه مدو ئه‌و به‌ره‌و رۆیاکاش
و شیشاوه مه‌که‌رۆ. ئینه جه حاڵێوه‌ن که گێرته‌و پاکی شه‌وه‌کا جه ئێنسانی
چێویه توقنه‌ر و سامناکه‌ن. یه‌هوودی که‌سێوه‌ن که نه‌قشش پسه‌نه نه‌قشوو
کاردیه که نریاینه ئه‌و گه‌ڵوه‌وه به‌شه‌ریه‌تی. هه‌ر جار که دنیا گه‌ره‌کشه‌ن
دلێ چواردیواری وێشه‌نه و دلی چن خوایی تێکه‌ڵ به کوفریشه‌نه وێش تلنۆوه مه‌ردمیه
ساده پسه‌و "عامووس"ی (یۆ جه په‌یامبه‌راو قه‌وموو یه‌هوودی) لاو
گوشوو به‌شه‌رینه هاوار به‌رزوه مه‌که‌را که جارێوته‌ر هوربێزه‌وه تا سه‌رفه‌راز
و ئازاد بی. ئێمه پسه‌و ئێنسانی یه‌هوودی به به‌شه‌ری وێنیه جه وێش په‌نه‌ما
نیشان دان که نمه‌تاو تا‌قه‌تش بارۆ!
سه‌رچه‌مه:
وجدان
زندگی، گفت و گو با جورج استاینر استاد دانشگاهای ژنو سویس، کمبریچ و آکسفورد
انگلستان، رامین جهانبگلو، نشر نی. 1378 خورشیدی.
