په‌یچێ خه‌ڵک ئاوه‌ز یا ئاگاهی وێشا سهرکوت که‌را؟ بێگومان نونگه‌ی بنه‌ره‌تی ته‌رسینه. به‌ڵام ته‌رسی جه چێشی؟ ئاخو پاجوره که فروید ئه‌جێش ته‌رسی جه خه‌سیایین؟ زاهێره‌ن ده‌لیلێ په‌سنیای په‌ی ته‌ئیدو ئی فه‌رزه‌یه بیه‌یشا نیا. ئاخو ته‌رسی جه هێلاک که‌وته‌ی، ده‌سگیر کریای یا ئاورا مه‌نه‌ین؟ ئی داواچانه ته‌نیا جه رژیم یا رێکینه وه‌حشه‌ته‌کا و زاڵێمه‌کانه دیارده‌شا هه‌ن وه‌لێکانێ سهرکوتو خواستوکا ته‌نیا تایبه‌تو ئی ریکینه‌یه نیه‌ن و ئی داپه‌رسێ په‌نه‌وازیش به په‌یجوری و ئه‌ره‌مدرای قوڵین. گاهه‌س فره چێوێ ته‌ئسیرشا بو به‌ڵام به باوه‌ڕو من قه‌ویته‌رین ئه‌نگیزه په‌ی سهرکوتو خواسته‌کا یه‌ک چێوه‌ن: ته‌رسی جه ته‌نیایی، ته‌نیاکه‌وته‌ی و بێبه‌ری یا ته‌رد بیه‌ین.
په‌ی ئێنسانی تا ئا یاگێ که ئینسانا یانی تا ئا یاگێ که جه ته‌بێعه‌ت یا هه‌ستی ملونه سه‌رته‌ر و جه بیه‌و وێش و مه‌رگی ئاگا بونه‌وه، ئیحساسو ته‌نیای و ته‌نیاکه‌وته‌ی موتڵه‌قی، ئاسانه یا وه‌ربه‌ره‌و نه‌وه‌شی ڕه‌وانین. ئینسان جه پله‌وپایه‌ی ئینسانینه، جه نه‌بیه‌ی سڵامه‌تی ته‌رسای ته‌رسو و به عێنوانو حه‌یوانی جه مه‌رگی ته‌رسیش هه‌نه و پی بونه‌وه په‌ی ئیحساسو سڵامه‌تی که‌رده‌ی بێژگه‌م چانه‌یه که وێش بینۆوه به یوته‌رانی و بونه پێسه‌و ئه‌یشا چارێوته‌ر‌ش نیا. ئی ئه‌وجه یا نیاز به یوبیه‌یه قه‌ویته‌رین شه‌وقو ئینسانین که به‌هێزته‌رن جه نیازی جنسی و ره‌نگا به‌هێزته‌ر بونه جه سوز و شورو ژیوای. ئانه ته‌رسی جه ته‌نیاکه‌وته‌ی و بێبه‌ری کریای یا ته‌ردبیه‌ین نه‌ک ته‌رسی جه خاسیایین که ئینسانی هورمنیو تا تابوه‌کا سه‌رکوب که‌رو یا جه وه‌رانوه‌رشاوه بێده‌نگ بۆنه. ئاگا بیه‌ی به ئی ته‌رسێ پێسه‌و دوه‌له‌ت بیه‌ی و بێبه‌ری کریاین. پی بونه‌و ڕایه‌ش نیه‌نه مه‌گه‌ر ئانه که هه‌ر واقێعیه‌تێوه که جه‌م یا ده‌سه بیه‌یش ئینکار که‌رو ئادیچ چه‌مش چه‌نه هورکه‌رو و یا هه‌ر چێویه که فره‌ینه به هه‌قێقه‌تش مزانو ئادیچ به هه‌قێقه‌تش بزانو هه‌رچه‌ند وێش ئا چێوه‌ی به درو بزانونه!
په‌ئ ئینسانی، گه‌له، ئیژایی و ئه‌هه‌میه‌تیوی ئه‌چامنه‌شه هه‌ن که په‌یلواکا، باوه‌ڕه‌کا و ئیحساساته‌کاو گه‌له‌ی واقعێه‌ته‌ن و ئاد به ناچاری ئاوه‌ز و ئیحساسو وێش به هیچ مزانونه. پاجوره که وه‌ختو وه‌رمی مه‌سنوعینه (هیپنوتیزم) چا حاڵه‌ته که ئینسان جه واقێعیه‌تی بریونه، وه‌رم وزنه‌ره‌که و که‌لیمه‌کاش بانێ به یاگه‌گیرو واقعیه‌تی. سه‌رباقه یا ئولگوه‌کاو جامێعه‌ی په‌ی فره‌ی جه خه‌ڵکی سازنه‌رو واقعیه‌تین. په‌ی تاقه‌که‌سی، هه‌قێقه‌ت، واقعیه‌ت و سڵامه‌ت یانی ئانه که ئا سه‌رباقه‌نه که په‌ی جامێعه‌ی په‌سه‌نیای و قه‌بوڵ کریاینێ ئه‌سڵ و بنه‌ره‌تێنێ و هه‌رچێویه که چنی ئی سه‌رباقه‌ی هه‌مده‌نگ و هه‌م ئاهه‌نگ نه‌بو جه ویه‌رو فام و ئاگاهینه مه‌ینه به‌ر و ملونه دلێ به‌شو نائاگاویر یا ناهوشیارو ئینسانی.
که‌مته‌ر ئاوه‌ز یا ئه‌ندیشه‌یو‌ه هه‌ن که چه به ئاشکرا و چه به په‌نامه‌کی بگنونه وه‌رو خه‌ته‌رو بێبه‌ری و ته‌ردبیه‌یوه و دیسان تاقه‌ت و ده‌وام بارونه و سهرکوت نه‌بونه. گه‌ره‌کمه‌ن به ئه‌ره‌مدرای و پامدرنای سه‌رو ته‌رسی جه فوتیای کێبیه‌ی یا هۆوییه‌تی ئی نوکتێچه ئیزافه که‌رو که په‌ی فره‌ینه‌و خه‌ڵکی کێبیه‌ی یانی هه‌مره‌نگی و هه‌م ته‌شکی چنی هه‌نجاره باوه‌کاو جامێعه‌ی. ئادیشا ئا گیاندارانێ که قه‌راره‌ن بانێ. که پاسه‌نه ته‌رسی جه فوتیایی کێبیه‌ی چنی ته‌رسی جه بێبه‌ری کریای بانێ به یو و ته‌ئسیرێوی فره تن سه‌رو تاقه‌که‌سیوه منیاره.
ئینسانی ساده و عادی به وێش ئیجازه نمه‌ده‌و که دڵ بینه به ویر و ئیحساساتیه‌وه که ناسازگار یا چه‌پوانه‌و سه‌رباقه یا ئولگوه فه‌رهه‌نگیه‌کان و پی بونه‌و ناچاره‌ن ئاوه‌زو ویش سه‌رکوب بکه‌رو. به‌رئامای ئه‌چی ئاژه نائینسانیێ وه‌ختیه ئیمکانش هه‌ن که ناهاگاویر یا ناهوشیاری تاقی و جه‌معی پێوه‌ره په‌یجوری دروس سه‌رشاوه بکریونه. هه‌رپاسه ئاگاهی تاقه‌که‌سی، جه‌باره‌و بیه‌ی ئینسانیشوه ئیمکانش نیا مه‌گه‌ر ئانه که ئینسان جه معیار یا پیمانه باوه‌کاو جامێعه بلونه سه‌رته‌ر و ته‌لاش بکه‌رو تا ئا نونگانه که بیێنێ به وه‌ربه‌سو راو گه‌شه‌که‌رده‌یش، بژناسوشا. جامێعه، فه‌رد یا تاقه‌که‌سی ئه‌حمه‌ق که‌رونه به جورێو که تابوه‌کا و وه‌ربه‌سه جه‌معیه‌کا به ره‌وا و ته‌بێعی بزانونه. جامێعه ته‌شکیوی لار، قه‌ره‌ت و دروزن جه دلێنه‌و ئینسانی نیشانه مده‌ونه و تا زه‌مانێو تاقه‌که‌س ئه‌چی دروا و لاریا ئاگا نه‌بۆوه ژیوایش ئه‌سیرو ده‌سو هورته‌قان!
سه‌رچه‌مه:
فه‌راسوی زه‌نجیرهای پندار، ئێریک فروم، هور‌گێلنای: بێهزاد به‌ره‌که‌ت ، ولاوکه‌ه‌روه‌و مروارید ی، تاران، 1379 روجیاری.
