چهارشنبه، شهریور ۱۷، ۱۳۸۹

نامه‌و چارلی چاپلینی په‌ی کناچه‌کێش

ژێڕاڵدین  کناچه‌کێم:
چیگه‌‌ شه‌وه‌نه، شه‌وه‌و نوئێلی (سه‌روو ساڵێ تازێ). جه‌ قه‌ڵا وردیه‌کێ منه‌نه‌ گردوو سپاکه‌ی به‌سه‌زوانانه‌ وه‌رمشا پۆره که‌وته‌ن. براڵه‌ت، واڵه‌کێت و ئه‌دات. به‌ زه‌حمه‌ت تاوام وێم بیاونوو دلێ ئی ئوتاقه‌ تاریک و رۆشنه‌یه‌،  ئی ئوتاقه‌ چه‌مه‌ڕاو وه‌ڵ جه‌ مه‌رگی، هه‌رتا ئی په‌له‌وه‌رانه‌ جه‌ وه‌رمی نه‌زڕنوو. من جه‌ تۆ دووره‌‌نا فره‌ دوور ... به‌ڵام چه‌مه‌کام کورێ بانێ ئه‌گه‌ر په‌ی ساتێویچ بیه‌ن  وێنه‌و تۆ چه‌نه‌شا دوور بگنووه‌.
وێنه‌که‌ت  ئینا چا، سه‌روو مێزه‌که‌یوه‌. دڵیچمه‌نه‌ وێنه‌ت هه‌ن. به‌ڵام تۆ چکۆنی؟ چاگه‌ جه‌ پاریسی سه‌حراوینه‌، سه‌روو سه‌کوه‌ به‌رزه‌که‌و شانزه‌لیزه‌یوه‌ ڕه‌قس مه‌که‌ری. ئینه‌یه‌ خاس مه‌زانوو تا ئا راده‌ که‌ ماچی دلێ ئی شه‌وه‌ بێده‌نگێنه‌ چرپه‌و پایه‌کات مه‌ژنه‌و و چی  شه‌و تاریکێ زمسانینه‌ برێقه‌و هه‌سارێ چه‌مه‌کات مه‌وینوو. ژنه‌وته‌نم ده‌وروو تۆ جه‌ نمایێشه‌که‌نه‌ نه‌قشوو ئا شازادێ ئێرانیێنه‌ که‌ ئه‌سیروو خانوو تاتاری بیه‌نه‌.شازادێ به‌و ڕه‌قس که‌ره‌، هه‌سارێ به‌و دروشیه‌ به‌ڵام  ئه‌گه‌ر قاقاو خۆوایی ته‌ماشاگه‌ره‌کا و هه‌رپاسه‌ بۆوه‌ی مه‌سوو ئا گۆڵانه‌ که‌ په‌یشا ‌وستێنی،  فرسه‌توو هۆشیاریشا دای، کونجێوه‌نه‌ بنیشه‌ره‌و نامه‌که‌یم بوانه‌وه‌. گۆش داره‌ په‌ی ده‌نگوو بابه‌یت. من تاته‌و تۆنا. ژێڕاڵدین من چارلی چاپلینه‌نا. ئا وه‌خته‌ که‌ زاروڵێ بێنی، چا شه‌وگاره‌ درێژانه‌ وێم دێنا سه‌روو بێشکه‌کێته‌ره‌و رازێت په‌ی واچێنا. رازه‌و زه‌ریفێوی که‌ جه‌ دارسانه‌نه‌ وته‌ن. رازه‌و هه‌ژدیهای‌ زینه‌ی جه‌ ده‌شته‌نه‌. وه‌رم که‌ زوور ئارێ په‌ی چه‌مه‌ پیره‌کام تانه‌و ته‌شه‌رێش دێنانه‌ و واچێنا گمبه‌، من جه‌ رۆیاو کناچه‌کێمه‌نه‌ وتێنا. رۆیای وینێنا ژێڕاڵدین،  رۆیای  دماڕۆ تۆ. کناچێوه‌ وینێنا سه‌روو سه‌حنه‌یوه‌، فریشتێوی وینێنا جه‌ ئاسمانه‌نه‌ که‌ خه‌ریکوو ڕه‌قس که‌رده‌ی بێ و ژنه‌وێنا که‌ ته‌ماشاگه‌ره‌کا واچێنێ: ئا کناچێ ویندێ؟ ئانه‌ کناچێ یارۆ ده‌لقه‌که‌ پیره‌که‌ینه‌، نامێش ویرتانه‌؟ چارلی. ئه‌رێ، من چارلینا. من ده‌لقه‌کێوی‌ پیر زیاته‌ر چێوێوتر نیه‌نا. ئارۆ نۆبه‌توو تۆن ڕه‌قس که‌ری. من به‌ پانتۆڵێ شیتاڵ شیتاڵێوه‌ ڕه‌قس که‌رێنا و تۆ دلێ جله‌ حه‌ریراو شاهزادانه‌ ڕه‌قس مه‌که‌رینه. ئی ڕه‌قس که‌رده‌یه‌ و  هه‌رپاسه‌ سه‌واو چه‌پڵاو ته‌ماشاگه‌ره‌کا برێو وختێ  به‌رات په‌ی ئاسمانی و به‌رزت مه‌که‌راوه‌. لوه‌  په‌ی ئاگه‌یه‌ به‌ڵام بڕێو‌ وه‌ختێ  بۆرێره‌ واری سه‌روو زه‌مینی و ژیوای  خه‌ڵکی بوینه‌ و ژیوای  ئا ڕه‌قاسه‌ به‌ره‌ڵڵاو کۆڵانه‌ تاریکانه‌ که‌ به‌ له‌مێوی‌ ئاورا و به‌ پاهاێوی‌  که‌ جه‌ هه‌ژارینه‌ له‌رزه‌شا مه‌ێ و ره‌قس مه‌که‌رانێ. من یۆ چا هه‌ژارانه‌ بێنا کناچه‌کێم. چا شه‌وه‌ ئه‌فسانه‌یییاو زاڕۆڵه‌ی تۆنه‌ که‌ به‌ لالایی ڕازه‌کاو من وه‌رمت گنێ پۆره‌ من خه‌وه‌ر مانێناوه‌ و ته‌ماشاو رۆخساریت که‌رێنا. به‌ ده‌س زه‌ره‌بانوو قه‌لبیت گێرێنا و جه‌ وێم په‌رسێنا: چارلی! ئه‌رێ  داخۆم  ئا روه‌ به‌ی که‌ ئی به‌چکه‌ پشیلێ بشناسۆت؟... تۆ من  نمه‌شناسی  ژێڕاڵدین. چا شه‌وه‌ دوورانه‌ رازێ فرێم واتێ په‌یت به‌ڵام  هیچوه‌خت به‌سه‌رئاماو وێم نه‌کۆرناوه‌ په‌یت. به‌سه‌رئامایم  داستانێوه‌نه‌ که‌ ئێژایی ژنیه‌ش هه‌ن. داستانه‌و ئا ده‌لقه‌که‌ پیر و ئاورایه‌ که‌ جه‌ وارته‌رین مه‌حه‌له‌کاو له‌نده‌نینه گورانیێ واچێ، ڕه‌قس و سواڵه‌ که‌رێ. ئینه‌ داستانه‌و‌ منه‌نه‌. من تاموو ئه‌وراییم چه‌شته‌ن. من ده‌رده‌و یانه‌ وێرانی مه‌زانوو و فره‌ته‌ر چانه‌یچه‌ ره‌نجوو ئا ده‌ڵقه‌که‌ ده‌وره‌گه‌رده‌یه‌ که‌ ده‌ریایه‌ غروور ئینا دلێ دڵیشه‌نه‌ به‌ڵام پوڵوو سواڵه‌و راویارێوی خودخوایه‌ مه‌ماڕۆش یوره‌، کێشانم و ئیحساسم که‌رده‌ن. با نه‌لمێ سه‌روو ئانه‌یه‌. من زینه‌نا و جه‌ زینه‌کا وه‌ڵێ ئانه‌ینه‌ که‌ بمرانێ وه‌ش نیه‌ن که‌ قسه‌و باس که‌رینه‌. داستانه‌و من په‌ی تۆ سه‌مه‌رش نیه‌ن. جه‌ باره‌و تووه‌ قسێ که‌رمێ. شۆنه‌و نامێ تۆره‌ نامێ منه‌نه‌: چاپلین. ئه‌پی نامێ چل ساڵێ فره‌و خه‌ڵکوو روه‌و زه‌مینیم خۆنان و زیاته‌ر چا حه‌دیه‌ که‌ ئه‌یشا ‌ خواینێ، وێم گره‌واینا.
ژێڕاڵدین ڕه‌قس که‌رده‌ی و موسیقی  ته‌نیا چێوێ ئی دنیای نیه‌نێ. نیمه‌و شه‌وێنه‌ و ئا وه‌خته‌ که‌ جه‌ ساڵۆنه‌ فره‌ زه‌رقوو به‌رقه‌کێنه‌ مه‌ینه‌ به‌ر، گردوو ئا که‌ساکه‌ که‌ چه‌پڵێت په‌ی مه‌دانه‌ جه‌ ویر به‌ره‌وه‌ به‌ڵام ئه‌حواڵوو ئا رانه‌نده‌ تاکسیه‌یه‌ که‌ تۆ میاونووه‌ یانه‌ په‌رسه‌. ئه‌حواڵوو ژه‌نه‌کێش په‌رسه‌. ئه‌گه‌ر وه‌ختوو زارۆبیه‌یشه‌ن و پووڵش نیه‌ن هه‌رتا جلێ بسانۆ په‌ی زاروه‌که‌یش چه‌کێوه‌ش(باتیپوول) په‌ی کێشه‌و بێ ئانه‌یه‌ وێش بزانۆ وزه‌ش گیفانه‌ش. به‌ نمایه‌نده‌و وێم جه‌ بانکوو پاریسینه‌ ده‌ستوورم دان که‌ ته‌نیا په‌ی ئی خه‌رجاته‌ په‌رسوو جۆت چه‌نه‌ نه‌که‌رونه‌ و کارش نه‌بۆ پوه‌توه‌ به‌ڵام په‌ی خه‌رجه‌کاته‌ری مه‌شیۆ سووره‌ت حیساب کیانینه‌. جاروو بار به‌ ئۆتوبووس یا مترۆ دلێ شاریره‌ خۆلیه‌وه‌. ته‌ماشاو خه‌ڵکی که‌ره‌. فره‌ نه‌ رۆیه‌ جارێو به‌ وێت واچه‌: منیچ یۆنا پێسه‌و ئه‌یشا. کناچه‌کێم تویچ یوه‌نی پێسه‌و ئه‌یشا، نه‌ فره‌ته‌ر. هونه‌ر وه‌ڵێ ئانه‌ینه‌ که‌ دوێ باڵێ فڕیای بده‌و به‌ ئینسانی فره‌و وه‌ختا پاکاش مه‌ماڕۆ. ئه‌گه‌ر ئاماو وه‌ختێو یاوای ئا یاگێ که‌ په‌ی ساتێویچ بیه‌ن وێت سه‌رته‌ر جه‌ ته‌ماشاگه‌ره‌کاو ڕه‌قسه‌که‌ی بزانی؛ زوو جه‌ سه‌روو سه‌حنه‌که‌یوه‌ بۆرێره‌واری و به‌ ئه‌وه‌ڵین تاکسی وێت بیاونه‌ ده‌ورووبه‌روو پاریسی. من ئاگه‌یه‌ خاس مه‌شناسوو. ئاگه‌ فره‌ته‌ر جه‌ چننه‌ قه‌رنێ بنێ(یاگێ) وه‌هارانه‌و کاوڵیه‌کا بیه‌نه‌. چاگه‌نه‌ ره‌قاسێ پێسه‌و وێت مه‌وینی. زه‌ریفته‌ر جه‌ وێت، فرزته‌ر و به‌رزه‌ده‌ماخته‌ر جه‌ وێت. چاگه‌نه‌ جه‌ نووره‌ کورکه‌ره‌که‌و ته‌ئاتره‌کێ شانزه‌لیزه‌ی‌ خه‌وه‌رێو‌ نیه‌ن. ته‌نیا رۆشنایی ره‌قاسه‌ کاوڵیه‌کا؛ رۆشنایی مانگێن. خاس خاس بدیه‌ په‌یشا، عال سه‌رنجشا به‌و بزانه‌ ئایا جه‌ تۆ باشته‌ر ره‌قس نمه‌که‌رانێ؟ کناچه‌کێم قه‌بووڵ که‌ره‌ فره‌و وه‌ختا که‌سێو هه‌ن که‌  باشته‌ر جه‌ تۆ ڕه‌قس که‌رۆنه‌. هه‌میشه‌ که‌سێو هه‌ن که‌ جه‌ تۆ باشته‌ر سازه‌ مه‌ده‌ونه‌. تۆ ئینه‌یه‌ بزانه‌ که‌ جه‌ خانه‌واده‌و چارلینه‌ هیچ وه‌خت که‌سێو ئه‌ننه ملهوڕ نه‌بیه‌ن که‌ به‌ قاترچی یا سواڵکه‌رێوی قه‌راخوو رۆخانه‌و سێنی بێ حورمه‌تی بکه‌رۆ.‌ من مه‌رده‌و تۆ زینه‌. هیواو من ئانه‌نه‌ که‌ هیچ وه‌خت جه‌ فه‌قروو نه‌دارینه‌ نه‌ژیوی. چنی ئی نامه‌یه‌ چه‌کێوت په‌ی مه‌کیانوو. هه‌رچننه‌ پووڵت گه‌ره‌ک بی بنوسه‌ دلێش و گێره‌ش به‌ڵام هه‌ر وه‌خت دوێ فرانکێ خه‌رج مه‌که‌ری به‌ وێت واچه‌: یه‌رۆمینه‌که‌شا هینه‌و من نیه‌ن. ئانه‌ هینه‌و که‌سێوی نه‌شناسیاین که‌ ئیمشه‌و فرانکێو‌ش گه‌ره‌که‌ن. گێڵایش گه‌ره‌ک نیه‌ن. ئه‌گه‌ر گه‌ره‌کت بۆ مه‌تاوی ئی موحتاجه‌ نادیارانه‌ جه‌ فره‌ لایوه‌ بێزیوه‌. ئه‌گه‌ر جه باره‌و‌ پووڵ و سکێوه‌ قسێت په‌ی مه‌که‌روونه‌ بۆنه‌و ئانه‌یوه‌ن که‌ قودره‌توو فه‌ریب و ئه‌فسوونوو ئی به‌چکاو شێتانیه‌ خاس مه‌شناسوو. من ساڵهای ساڵێ دلێ سیرکێنه‌ ژیواینا. گرد وه‌ختوو سات به‌ خاتره‌و ئا به‌نبازانه‌ که‌ سه‌روو رێسمانێوی فره‌ ناسێکه‌ ملا ڕاره‌ دڵنگه‌ران بیه‌نا به‌ڵام کناچه‌کێم مه‌شیۆ ئی هه‌قێقه‌ته‌یه‌ بواچوو په‌نه‌ت که‌: خه‌ڵک سه‌روو زه‌مینی پته‌ویوه‌، زیاته‌ر جه‌ به‌نبازه‌کاو سه‌روو رێسمانه‌و سیرکێوه‌ هۆرمه‌گێڵاوه‌ و مه‌گناره‌ واری. گاهه‌س شه‌وێو برێقه‌و گرانته‌رین ئه‌ڵماسوو دنیای دڵت به‌رۆ، ئا شه‌وه ئی ئه‌ڵماسه‌ ئا رێسمانه‌ ناسکێنه‌ و ئه‌ره‌که‌وته‌یت حه‌تمین. ئا ساته‌ تۆ به‌نبازێوی ناوارێده‌نی و به‌نبازی ناواردیچ گرد وه‌خت مه‌گنوره‌ واری. دڵ به‌ زه‌رقوو به‌رقوو تڵای وه‌ش مه‌که‌ره‌ په‌ی ئانه‌یه‌ گه‌وره‌ته‌رین ئه‌ڵماسوو دنیای وه‌ره‌تاوه‌ن که‌ وه‌شبه‌ختانه‌ ئی ئه‌ڵماسه‌ سه‌روو سینه‌و گر که‌سێوی مه‌دروشیه‌ووه‌. ئه‌گه‌ر رویه‌ دڵو بینا به‌ که‌سێوی، یه‌کدڵوو پاکه‌ به‌. به‌ ئه‌دایتم واته‌ن که‌ چی ویه‌ره‌نه‌ نامه‌یوت په‌ی بنویسۆ. ئاده‌ جه‌ باره‌و عشقیوه‌ جه‌ من شاره‌زاته‌ره‌نه‌. ئاده‌ په‌ی تاریفوو عشقی، که‌ یه‌کدڵین، شیاوته‌ر جه‌ منه‌نه‌. کاروو تۆ فره‌ سه‌خته‌ن.  ئینه‌یه‌ مه‌زانوو. سه‌روو سه‌حنه‌یوه‌ بێجگه‌ جه‌ حه‌ریریوی ناسک چێویوته‌ر لاشه‌ت نمه‌پۆشنۆره‌. به‌ خاتره‌و هونه‌ری مه‌تاوی رووتوو په‌تی بلی سه‌روو سه‌حنه‌ی و ئوه‌پۆشیاته‌ر و کناچه‌ته‌ر گێڵیوی‌ به‌ڵام هیچ چێوێ و هیچ که‌س چی دنیای نیه‌ن که‌ شیاو و لیاقه‌توو ئانه‌یشه‌ بۆ که‌ کناچێوه‌ به‌ بۆنه‌و ئادیوه‌ ناخوونیوی پاو وێش وزو به‌روه‌. رووت بیه‌ی نه‌وه‌شی ده‌ورانوو ئێمه‌ن. من پیر بیه‌نا و گاهه‌س بخوی به‌ قسه‌کام. به‌ راوینوو من  لاشه‌و رووتوو تۆ مه‌شیۆ هینه‌و که‌سێو بۆ که‌ ڕۆح یا گیانی ڕووتیشۆ وه‌ش گه‌ره‌که‌ن. زه‌ره‌رش نیه‌ن ئه‌گه‌ر ویروو تۆ چی باره‌وه‌ هینه‌و چنها ساڵێ چێوه‌ڵته‌ری بۆنه‌. هینه‌و ده‌ورانوو ئه‌وه‌پۆشیایی. ته‌رسیت نه‌بۆنه‌ ئی چننه‌ ساڵه‌ تۆ پیر نمه‌که‌رۆ.  به‌ هه‌ر لۆنێ بۆ  ئاواته‌وازه‌نا تۆ ئاخرین که‌سه‌ بی که‌ مه‌بینه‌‌ به‌ ته‌به‌عه‌و جه‌زه‌یره‌و لۆختا. مه‌زانوونه‌ که‌ زارۆ و تاته‌ هه‌میشه‌ شه‌ری بێ وچانشا هه‌ن ته‌کوو یوترینی.  کناچه‌کێم چه‌نی ویر و باوریم شه‌ڕ که‌ره‌، په‌ی ئانه‌یه‌ من ئینسانی سه‌ره‌ره‌وزوو ساده‌م وه‌شگه‌ره‌ک نیه‌ن. پی گردیچوه‌ وه‌ڵێ ئانه‌ینه‌ که‌ هه‌رسه‌کام ئی نامه‌یه‌ ته‌ڕ بکه‌رانێ گه‌ره‌کمه‌ن ئومیدێوه‌ به‌ونه‌ به‌ وێم. ئیمشه‌و شه‌وه‌و نوئێلینه‌. شه‌وه‌ موعجێزه‌ی. ئومیدواره‌نا موعجێزه‌یو روه‌ بده‌ونه‌ تا تۆ بتاوی ئا چێوانه‌ که‌ من گه‌ره‌کمه‌ن واچووشا خاس پفامیشا و حاڵی بی چه‌ناشا.
چارلی ئیتر پیر بیه‌ن ژێڕاڵدین. دێر یا زوو مه‌شیۆ  به‌جیاتی ئا جلانه‌ که‌ پوه‌شاوه‌ ڕه‌قس مه‌که‌رینه‌، جلێ سیاوێ که‌رینه ‌و به‌ینه‌ په‌ی سه‌روو مه‌زاره‌کێم. رازی نیانا وێت وزی دڵێ زه‌حمه‌تی. جاروو بار جه‌ جامه‌نه‌(ئایێنه‌) ته‌ماشاو وێت که‌ره‌ و چاوه‌خته‌نه‌ منیچ باره‌وه‌ وه‌روو چه‌مات. ونی من هه‌نه‌ دلێ ره‌گه‌کاته‌نه‌. هیوام ئانه‌نه‌ که‌ ته‌نانه‌ت ئاوه‌ختیچه‌ که‌ ونه‌و دلێ ره‌گه‌کام وشکه‌وه ‌مه‌ونه‌ بابه‌یت  جه‌ ویر نه‌به‌ریوه‌.
کناچه‌کێم من فریشته‌ نه‌وێنا به‌ڵام تا ئا یاگێ په‌یم کریا هه‌وڵوو ته‌قالام دا که‌ ئینسان بۆنه‌، تویچ ته‌قالاو وێت که‌ره‌.ڕۆوت ماچ مه‌که‌روو.


سه‌رنج و دمانویسیا: جه‌ ئه‌سڵه‌نه‌ ئی نامه‌ چارلی چاپلینی نه‌نویسه‌ن. ئی نامه‌ هینه‌و(فه‌ره‌جوڵڵاه‌ سه‌با)ین. فه‌ره‌جوڵڵاه‌ سه‌با نویسه‌ر و رۆزنامه‌نگاری ئێرانین. سه‌با ماچۆ: ساڵها چێوه‌ڵته‌ر، تارانه‌نه‌ جه‌ ده‌فته‌روو مه‌جه‌له‌و (روشنفکر)ینه‌ که‌ هه‌رمانه‌ش په‌ی که‌رێنا نێشتێبێنمێره. ره‌واڵ پاسه‌بێ که‌ هه‌ر هه‌فته‌ جه‌ مه‌جه‌له‌که‌نه‌ پێسه‌و وه‌رنشینه‌کا(غربی) نامه‌یوی فانتزی‌ چاپ که‌رێنمێ. رۆیوشا به‌ هه‌مکاره‌کام وات ئانه‌ چی مه‌تڵه‌به‌کا هه‌ر تکراریێنێ؟ ئه‌یشایچ واتشا په‌نه‌م ئه‌گه‌ر عازانی وێت مه‌تڵه‌بێو‌ بنویسه‌. منیچ نیشتانیره‌ سه‌روو مێزه‌کێموه‌ و لوانی دلێ ویریره‌ که‌ چێش بنووسوو، یه‌کرا سه‌ره‌م که‌ به‌رزوه‌که‌رد قه‌ووو دیواره‌که‌یوه وێنه‌و/عه‌کسوو چارلی چاپلین و کناچه‌کێشم دی. ئاوه‌خته‌ جه‌‌ زوانوو چارلی چاپلینیوه‌  نامێوی خیاڵیم نووسی په‌ی کناچه‌کێش. چوون په‌له‌ما بێ مه‌جه‌له‌که‌ زوو چاپ کریو جه‌ ویرما شیوه‌ که‌ سه‌روو په‌له‌که‌یوه‌(سه‌فحه‌) بنویسمێ فانتزی! ئینه‌ بی باعسوو ئانه‌یه‌ که‌ فره‌ که‌سێ پاسه‌ بزانا ئی نامه‌ هه‌ر به‌ هه‌قه‌تی هینه‌و چارلی چاپلینین و تا ئا یاگێ که‌ ئی نامه‌ هۆرگێڵیا‌نوه‌ سه‌روو زوانوو  تورکی، ئینگڵیسی و ئاڵمانی و ...