وه‌ره‌تاوی سه‌ردابه‌رده به‌ڵام فه‌ره‌حبه‌خشوو زمسانی جه ده‌لاقه‌کاو وه‌رهۆرزوو که‌لاسه‌که‌یماوه که جه ته‌به‌قه‌و ئه‌وه‌ڵوو وانگاکه‌یمانه بێ، له‌زه‌تێو دێ به لاشه و گیانی که وه‌سفش جه زوانوو سه‌رداوارداوه به‌ده‌ره‌ن. ئاغه‌ی ئه‌نساری ده‌بیروو ئه‌ده‌بیاتوو فارسی که‌لاسوو یه‌ک تا چواروو ده‌بیرستانوو ئێبراهیموو سه‌هبای حازروو غایبش ته‌مامنابێ به‌ڵام تام و تینوو وه‌ره‌تاوی، فه‌رمانوو ده‌سپه‌نه‌که‌رده‌ی ده‌رسه‌که‌ی جه زوانوو ئادیوه وزێ دماوه.
ئاخرسه‌ر واتش: کتێبه‌که‌تا واز که‌ردێ. ده‌رسوو ئا روه‌و ئێمه نامێش "دمایین وانه" بێ. ئه‌سه‌روو ئالفۆس دووده‌ی، داستاننویسی فه‌رانسه‌وی. تا ئا یاگێ جه ویرم مه‌نه‌بۆ ئاغه‌ی ئه‌نساری واتش: ئالفۆس دووده (1897-1840) نویسه‌رێوه‌ن چه‌نه‌ئاما و عاشقوو زوانوو فه‌رانسه‌ی. ئاد نه‌سرێوه شیرین، به‌سۆز، جه‌زاب و پیتدارش هه‌ن. هه‌ر که‌س نویسیایه‌کاو ئادی بوانۆوه هه‌م مه‌ستوو سه‌روه‌ش بۆنه و هه‌م به کشوه‌روو فه‌رانسه‌ی و زوانوو فه‌رانسه‌ی عه‌لاقه‌مه‌ند بۆنه و ئینه په‌ی نویسه‌ری، هونه‌ریوی فره به‌رز و گه‌وره‌ن. ئیزافه‌ش که‌ردو واتش: "دمایین وانه" یۆ جه وه‌شته‌رین نویسیایه‌کاو ئادین.
ئا ده‌ورانه، وه‌ختێو بێ که ئه‌من چه‌نی ده‌سێوته‌ر جه هام کلاسیه‌کام که‌مته‌ر شۆنه‌و وه‌نه‌یوه بێنمێ و فره‌ته‌ر به حاشیه‌کاو وانگاکه‌ی/مه‌دره‌سه‌که‌ی عه‌لاقه نیشانه دێنمێ. پی ده‌لیله‌و به وه‌رچه‌م گێرته‌ی ئانه‌یه که ئێمه جه رشته‌و ریازینه دهرس وانێنمێ و په‌ی ده‌رسه‌کاو علوومی ئینسانی پێسه‌و زوان و ئه‌ده‌بی فارسی، تاریخ و جوغرافی ئادیچ جه ده‌بیرێستانوو ئێبراهیموو سه‌هباو نزام ئابادوو جنووبوو تارانی فره گۆشما شل نه‌بێ به‌ڵام نمه‌زانوو ئا روه چه سێحرێوه ده‌مواچوو(کلام) ئاغه‌ی ئه‌نسارینه شاریایبێوه که 45 وانه‌رێ/دانش ئامووزێ کهلاسهکهی چه‌موو گۆششا شل ئاسته‌بێ په‌ی ئادی. ئاغه‌ی ئه‌نساری پێسه‌و جارا روه‌ش که‌رده لاو منوه‌و واتش: ئاغه‌ی فهراهانی بوانه‌شوه. وه‌ڵته‌ر جارێو ده‌رسم وه‌نه‌بێوه. هه‌وڵم دا تا ئا یاگێ که مه‌تاو ئیحساس و سۆز جه وه‌نه‌که‌یمه‌نه به کار به‌روو. ره‌فتاروو دماته‌روو مامۆسای مه‌تین و باسه‌وادما نیشانه‌ش دا جه وه‌نه‌یوه‌که‌ینه تا راده‌یوه سه‌رکه‌وته بیه‌بێنا. فره‌و جارا دماو وه‌نه‌ی یه‌ک په‌ل جه ده‌رسه‌که‌ی ئاغه‌ی ئه‌نساری ئیدامه‌و وه‌نه‌که‌ی سپارێ به یۆته‌ری و چه‌نی ئی کاریچه ئا واچا یا عێباره‌تانه که فامایشا سه‌خت بێ شیشاوه که‌رێ به‌ڵام په‌ی "دمایین وانه"ی ئا عاده‌تشه ماڕا و ده‌لیلێویچش نه‌وینا که وه‌نه‌و ده‌رسه‌که‌ی مدرنۆوه‌و یۆته‌ری که‌رۆ شه‌ریکوو دهرس وه‌نه‌که‌و من. ئه‌وه‌ڵ تا ئاخێروو "دمایین وانه"یم وه‌نه‌وه.
"دمایین وانه"حێکایه‌توو ئاخرین رۆ که‌لاسێوی زوانوو فه‌رانسه‌ین جه مه‌نته‌قه‌و ئالزانسوو کشوه‌روو فه‌رانسه‌ینه که جه زوانوو زاڕوڵه‌یوی هارووهاجیوه واچیای واچیه‌ووه. ئالفۆس دووده به لێتافه‌ت و ساده‌گیێوی دڵنشین باسوو که‌لاسوو ده‌رسوو "دمایین وانه"ی مه‌که‌رۆ. زاڕۆڵه هارووهاجه‌که دماو ئانه‌یه که ته‌رسیش مه‌مێڕیه‌و چانه‌یه که مۆعه‌لێمه‌که جه‌باره‌و نامێ فاعێلی و نامێ مه‌فعوولی چه‌نه‌ش په‌رسۆوه، مه‌لۆ دلێ کهلاسهکهی و چانه‌یه که جه که‌لاسه‌که‌نه نه‌زم و بێ ده‌نگی حاکێمه‌ن و نووزه‌و که‌سی به‌ر نمه‌ی سه‌ره‌ش سڕمه‌مانۆ به‌ڵام وه‌ختێو به‌جیاتی په‌رسوو جویی جه لاو میسیۆ هامێلیوه (موعه‌لێموو کهلاسهکهی) ته‌شوێق مه‌کریه‌و، ئه‌ننه‌ته‌ر سه‌ره‌ش سڕ مه‌مانۆ. به په‌له ملۆ سه‌روو یاگه‌کێ وێشوه مه‌نیشۆره. وه‌ختێو مه‌نیشۆره مه‌وینۆ جه ئاخێروو که‌لاسه‌که‌ینه خه‌ڵکوو ده‌گاکێ؛ پێسه‌و فه‌ڕاشوو ئه‌وساو پۆستخانه‌ی، قێخاو ئه‌وسای و بابه "هۆسر"به کڵاوه شڕه‌کێشوه نیشتێنێره‌و گرد ماته‌مبار میا وه‌روو چه‌ما. مۆعه‌لێمه‌که به ئه‌ده‌بێوی فره واتش: <<زاڕۆڵه ئازیزه‌کام! ئارۆ ئاخرین ڕۆن که ئینایمێ پێوه و ده‌رستا په‌نا ماچوو. جه برلینوه نامه ئامان که مه‌شیۆ جه مه‌دره‌سه‌کاو ئالزانسینه زوانوو فه‌رانسه‌ی ته‌دریس نه‌کریه‌ونه و نوانیۆنه و جه سۆحه‌ولای مۆعه‌لێمی ئاڵمانی مه‌ینه په‌ی ئیگه‌یه.>>. ئاوه‌خته ئالفۆس دووده باسوو واڕیای ده‌روونی زاڕۆڵه هارووهاجه‌که‌ی مه‌که‌رۆ و جه زوانوو ئادیوه که هیچ وه‌خت ده‌رسوو زوانوو فه‌رانسه‌یش خاس نه‌بیه‌ن ویروز مه‌که‌رۆه: <<دماو ئانه‌یه که کتیێبوو سه‌رفوو نه‌حویم واز که‌رد و مۆعه‌لێمه‌که‌ما ده‌سش که‌رد به دهرس واته‌ی، مه‌تڵه‌به‌که ئه‌ننه ڕۆشن و ساده ئاما وه‌روو چه‌مام که به راسی ته‌عه‌جبم که‌رد. جه قسه‌کاش راحه‌ت حاڵی بێناو گردشا فامێنا. ڕاسه‌ن که من خاس گۆشم دابێ وه‌لێ ئادیچ هیچ وه‌خت پاجۆره ده‌رسش شی نه‌که‌رده‌بێوه و حاڵیش نه‌که‌ردێبێنمێ. واچینی وه‌ڵێ خۆداحافێزینه، ئا پیا پیره هه‌ژاره گه‌ره‌کش بێ گردوو عێلم و سه‌وادوو وێش خانۆ دلێ مه‌ژگه هاڵیه‌که‌یماره. میسیۆ هامێل واتش: زوانوو ئێمه شیرین ته‌رین زوانوو دنیاین. جه هه‌ر زوانێوته‌ر فه‌سێحته‌ر و به‌لێخته‌ره‌ن. مه‌شیۆ فره هۆشما پوه‌شوه بۆ و هیچ وه‌خت جه هۆشش نه‌به‌رمێوه. مێلله‌تێو که ئه‌سیروو بێگانان تا وه‌ختێو زوانوو وێش مه‌پارێزنۆ پێسه‌و ئانه‌ینه که کرێلوو زیندانه‌که‌یش ئینا ده‌سوو وێشوه.>> جه درێژه‌و ده‌رسه‌که‌ینه واناموه: <<چا ڕوه‌نه دوێ یه‌رێ زه‌نده‌واڵێ ئامای دلێ که‌لاسی و ده‌سشا که‌رد به وزه وز به‌ڵام که‌سێو گۆشش په‌نه نه‌دای. جه قه‌راخوو بانه‌که‌ینه کاوه‌تره‌کا گمه گم که‌رێنێ و سه‌روو وێشا چه‌نی یۆترینی رازوو نیاز که‌رێنێ. من لاو وێموه واتم ئه‌رێ پی کاوه‌ترایچه ده‌ستوور مه‌دانێ که به ئاڵمانی قسێ که‌رانێ؟!>>.
ده‌رسه‌که‌م به وانایوه‌ی ئی پاراگرافێ ته‌مامنا: <<ساعه‌ته‌و کلیسای زه‌نگوو نیمه‌رویش دانه. چی وه‌خته‌نه ده‌نگوو سڕناو ده‌هۆڵوو سه‌روازه ئاڵمانیه‌کا که جه مه‌شق که‌رده‌ینه گێلێنێوه، جه واروو ده‌ڵاقێ که‌لاسه‌که‌یوه به‌رزوه بی. میسیۆ هامێل ڕه‌نگه‌ش پڕای بێ. سه‌رێوه‌ش کێشاره واری. قه‌دوو باڵاو ئادی هیچ وه‌خت ئاننه به‌رز نه‌بیه‌بێ. ئاماوه جوابوو واتش: <<دۆسه ئازیزه‌کام، زاڕۆڵه وه‌شه‌ویسه‌کام... دۆسه‌کام ... زاڕۆڵه‌کام... وه‌لێ بۆنه‌و ئانایه هاناش په‌نگش وارده‌بێوه دلێ گه‌ڵوێش و ده‌نگش به‌رنه‌ی، نزیکوو ته‌خته‌سیاوه‌که‌ی بیوه‌و گه‌چێوه‌ش هۆرگێرت و به ده‌سێوی موحکه‌م و ئارام ئی یه‌ره واچه‌شه نووسیێ قه‌ووو ته‌خته‌که‌یوه: ( زینه بۆ فه‌رانسه). ئاوه‌خته سه‌ره‌ش نیا قه‌ووو دیواره‌که‌یوه‌و به ده‌س ئیشاره‌ش که‌رد که ده‌رسه‌کاما ته‌مامیا. خوداحافێز.>>. په‌ی چن ساتێو، گاهه‌س بتاوی واچی یه‌ک ده‌قێقه نه جه کهلاسهکهی ده‌نگ به‌ر ئێ و نه جه ئاغه‌ی ئه‌نساری. به راسی ئینه په‌ی که‌لاسوو ده‌رسێوه جه ده‌بیرێستانێوه‌نه که دانش ئامووزه‌کاش به دهرس نه‌وان نامدارێنێ یاگێ ته‌عه‌جوبی و باوڕ نه‌که‌رده‌نی بێ. ئی گرده سه‌رنج و حزووروو قه‌لبیه دیاریوی نادر بێ که ئێمه تا ئا روه نه‌دیه‌بێما. ئاغه‌ی ئه‌نساری فره جارێ "دمایین وانه"ش ته‌دریس که‌رده‌بێ به‌ڵام ئی بێده‌نگیشه یاگێ داپه‌رسێ بێ. ئینسان واچێ قه‌راره‌ن زوانی فارسی جه سۆحاوه‌لای بلۆ په‌ی ته‌بعیدی. نمه‌زانوو چه هه‌مزات په‌نداریه بێ که ئا ڕوه که‌لاسوو ئێمه‌ش گێرته‌بێوه‌ر به‌ڵام هه‌رچیه بێ په‌یم به‌رکه‌وت ئانه جادوو زوانین پا جۆره که دماو 40 ساڵێ ده‌موو میسیۆ هامێلێش بینیان ده‌موو مۆعه‌لێمه‌که‌و ئێمه‌یچش بینان و گردوو سه‌ره‌کاش به‌ردێنێ دلێ ویریره. ئه‌گه‌ر وه‌ره‌تاوی به‌له‌زه‌توو زمسانوو 1355 ئا ڕوه تا ئاخروو زه‌نگوو ئه‌وه‌ڵی بڕش که‌رد به‌ڵام بێده‌نگی ئاغه‌ی ئه‌نساری فره‌ش په‌نه نه‌شی و ئادم جه شیوازوو میسیۆ هامێلی دی که ئاماوه جواب و واتش: <<زاڕۆڵه‌کا زوانی فارسی مه‌وجوودێوه گران قیمه‌ت و گه‌نجێوی ئه‌نتیک و بێ هامتاو ئێمه‌ن ههوڵ بده‌یمێ هه‌م خاس فێرش بێمێ و هه‌م یوته‌رانی فێرکه‌رمێ>>.
ئی گرده‌مه وات تا بیاو به ڕۆمانه‌ی جه‌مووجۆر یا حه‌دیسوو نه‌فسوو"زوانی ئه‌دایی"به قه‌ڵه‌موو ئاگۆتا کریستوفێ. نویسه‌رێوه به ره‌گه‌ز مه‌جارێستانیه که ئه‌ره‌نیشوو سوئیسینه و ئاغه‌ی چه‌نگیزی په‌هله‌وان، فه‌رهه‌نگ شناس و دانشمه‌ند، به زوانێوی ڕه‌وان و ساده هۆرشگێڵناینه‌و سه‌روو زوانوو فارسی. ئاگۆتا کریستوفه پێسه‌و ئالفۆس دووده‌ی دڵبینیاو زوانی ئه‌دایینه. ئه‌وه‌ڵین به ده‌لیلوو ئانه‌یه وه‌ته‌نش داگیر کریان مه‌شیۆ جه کشوه‌روو وێشه‌نه کۆڵ بده‌و به زوانێوه غه‌یر جه زوانوو ئه‌داییش به‌ڵام دووه‌مینه‌کێ به ده‌لیلوو ئانه‌یه وه‌ته‌نش داگیر کریان مه‌جبووره‌نه موهاجێره‌ت که‌رۆنه و جه سه‌رزه‌مینیوی بێگانه‌نه به زوانێوه غه‌یر جه زوانی ئه‌داییش قسێ که‌رۆ. داستانه‌کێ واچیای/ره‌وایه‌توو وێ نویسێوه کۆتاو ژیوای خاتوو ئاگۆتا کریستۆفێن که من چی نویسیانه سه‌روو راوینوو ئادێوه جه‌باره‌و زوانوو ئه‌داییوه کارم هه‌ن. ئاده که دماو داگیرکه‌رده‌ی بووداپێستی به ده‌سوو ئه‌رتشوو شه‌وره‌وی جه ساڵه‌و 1956 میلادینه ناچاره بۆنه وه‌ته‌نیش جیا بازۆ. هه‌ر جه ڕۆ ئه‌وه‌ڵیوه په‌ی دووری جه زوانی ئه‌داییش، هاواروو ناڵه مه‌که‌رۆ. ئاگۆتا کریستوفه جه ساڵه‌و 1935 جه ده‌گایێوی وردییه‌ی بێ ئاوو به‌رقوو جاده و ته‌له‌فوون جه مه‌جارێستانه‌نه ئامێنه به دنیا. ئاده جه زاڕۆڵیینه تووشوو ده‌رده‌ی بێ ده‌رمانه‌و وانای بیه‌نه. ئاگوتا که زاڕۆڵێ ئامووزکاروو ده‌گاکێن، جه چوار ساڵه‌یینه سه‌واد فێره بۆنه‌و هه‌ر چێوێو که میاوۆو به ده‌سش موانۆشه‌وه. هه‌ر جه زاڕۆڵه‌یینه ده‌س مه‌که‌رۆ به داستان واته‌ی و جه 14 ساڵه‌یینه که په‌ی دهرس وانای ملو شه‌بانه‌رووزی ده‌س مه‌که‌رۆ به نویسیه‌ی. دڵبینیایی/دڵبه‌سته‌گی ئادێ به زوانی مه‌جاری(ئه‌دایی) به حه‌دێوه‌ن که نمه‌تاو قه‌بووڵ که‌رۆ زوانایه‌ته‌ری وجوودشا هه‌ن و خه‌ڵکانێوهه‌نێ که پا زوانانه قسێ مه‌که‌را و مه‌ژیوا. ئاده هه‌ر زوانێو بێجگه جه زوانی مه‌جاری به زوانوو دژمه‌نی مزانۆ. کریستۆفه 21 ساڵێشه‌ن که ئه‌رته‌شوو شه‌وره‌وی بووداپێستی داگیر مه‌که‌رۆ. ئاده جه حاڵێوه‌نه که کناچێوه 4 مانگێ ئینا باوشیشوه و دوێ تۆشه‌وه‌رێ به ده‌سشوه؛ یۆشا جلێ زاروه‌که‌یشه‌نێ و ئه‌وته‌رشا فه‌رهه‌نگ واچه‌کاشه‌نێ/لوغات، ته‌کوو شوه‌که‌یش و 8 که‌سێته‌ری بێ دزیوه مه‌جارێستانی جیا مازاو وارێدوو ئۆتریشی مه‌بانێ و چاگه‌نه ته‌قازاو په‌نا‌به‌ری مه‌که‌رانێ. ئاده جه به‌سه‌رئاماکه‌یشه‌نه منویسۆ: <<چا ڕوه‌نه ، وێره‌گایێوی نوامبروو 1956 که مه‌جارێستانم جیا ئاست په‌ی هه‌میشه‌ی ته‌عه‌لۆقوو وێم به مێلله‌تێوه جه ده‌س دا.>> ئه‌ڵبه‌ته ئی قسێ چه‌پوانه‌و ده‌مواچوو/که‌لام ئالفۆس دووده‌ین که ماچۆ: <<تا وه‌ختێو که زوانوو وێت پارێزنان، جه مڵک و مێلله‌توو وێت نه‌بڕیانی>>.
ئاگۆتا دماته‌ر بۆنه به په‌نابه‌روو کشوه‌روو سۆئیسی و جه مه‌نته‌قه‌و ولانژوو نۆشاتێلینه یاگه‌گیره بۆنه‌و جه کارخانه‌و سه‌عات سازی <<فۆنتێن ملوونینه>>ده‌س مه‌که‌رۆ به هه‌رمان که‌رده‌ی. ئاده تا 5 ساڵێ دماته‌ر ئاوه‌خته که زاروه‌که‌ش پا مه‌نیه‌و مه‌دره‌سه، ته‌نیا په‌ی ئێرتێباتی ساده‌ی و به‌رئاورده‌که‌رده‌ی نیازه‌کاشه‌ن مه‌تاوو به زوانی فه‌رانسه‌وی قسێ که‌رۆنه ئه‌مما نمه‌تاو بوانۆوه یا بنویسۆ. جه کارخانه‌نه و هه‌ریاگێوته‌ره‌نه، هه‌ر سات که شیعرێوش مه‌ی په‌ی سه‌بتش مه‌که‌رۆ شه‌وانه جه ئاپارتمانه دوه ئۆتاقیه‌که‌شه‌نه یاداشته‌کاش به زوانی مه‌جاری پاکنویس مه‌که‌رۆ. ئاگۆتا جه باره‌و ئا وه‌ختانه که نمه‌تاوو ته‌کوو هه‌مکاره‌کاش ئێرتێبات به‌رقه‌رار که‌رۆنه، منویسۆ: <<جه کارخانه‌که‌نه گرد ته‌کوو یۆترینی خاسێنێ. مه‌خوا به ده‌مماوه. ته‌کمانه قسێ مه‌که‌را به‌ڵام هیچ چێوما خاڵی نمه‌بۆ. ئه‌چاگه‌نه‌ن که‌ویر/چۆڵی ده‌س په‌نه که‌رۆ. چۆڵی ئیجتماعی، چۆڵی فه‌رهه‌نگی. وه‌ختێو ئامایمێ په‌ی ئیگه‌ی چه‌مه‌ڕاو چێوێو بێنمێ. نه‌زانێنمێ ئا چێوه چێشه‌ن، وه‌لێ متمانیم هه‌نه ئا چێوه ئینێشا نه‌بێنێ: روێ ماته‌مباروو هه‌رمانه‌ی، ئی وێره‌گا بێ ده‌نگێ، ئی ژیوا سه‌ردوو سڕوو بێ جمه‌و بێ ئۆمیده. 26 ساڵێ بیه‌نه که جه دانشگاو نۆشاتێلینه ده‌س مه‌که‌رۆ به فێربیه‌و زوانوو فه‌رانسه‌ی. داماو دوێ ساڵا مه‌تاو بوانووه‌و بنویسۆ. نیشانه مه‌ده‌و ئاده هه‌ر ئا کناچێنه که جه 4 ساڵه‌یینه سه‌واد فێره بیه‌بێ. پی گردیوه مه‌نویسۆ: <<زیاته‌ر جه 30 ساڵێن به زوانی فهرانسهیی قسێ مه‌که‌رونه و 20 ساڵێن به زوانی فهرانسهیی منویسوو به‌ڵام هێشتا ئا زوانیه فێر نه‌بیه‌نا. بێ غه‌ڵه‌ت نمه‌تاوو په‌نه‌ش قسێ که‌روو و ته‌نیا به یاردی و سه‌ردای گرد جاری ئه‌و فه‌رهه‌نگ لۆغه‌تان/واچان که مه‌تاو بنویسوونه. پی بۆنه‌وه‌ن زوانی فهرانسهیی به دژمه‌ن مزانوو. ده‌لیلێو فره موهمته‌رش ئانه‌ن که؛ ئی زوانه(فهرانسهیی) سه‌وره سه‌ور زوانی ئه‌داییم مه‌کشۆنه.>>. ئاگۆتا کریستۆفه دماته‌ر دوێ نمایێشنامێ به زوانی فه‌رانسه‌وی مه‌نووسۆنه و په‌ی ئێجرای مه‌کیانۆشا په‌ی "رادیۆ سۆئیس رۆماند"ی وچاگه‌نه په‌سه‌ند مه‌کریا. هه‌رپاسه ئاده ئه‌وه‌ڵین ڕۆمانه‌ش مه‌ده‌و به یه‌رێ وڵاوکه‌ره‌وه‌و کتێبی به نامێ: گالیمار، گراسه و سۆی. سۆی رۆمانه‌کێش چاپ مه‌که‌رۆ و چا ڕۆوه‌لا تا به ئارۆ بیه‌نه به نویسه‌رێوی گه‌ورێ و دیارییێ جۆراوجۆرێ ئه‌ده‌بییش به‌ردێنێوه.
"زوانی ئه‌دایی"ژیوانامه‌یوه‌ی کوتا و ئاسانوان به‌ڵام فره فه‌ره‌حبه‌خشوو ویر هۆرخزنه‌ن. ئاگۆتا به ته‌رزێوه ئه‌ساسی وابه‌ستێ زوانوو ئه‌داییشه‌نه و هێشتا ئه‌وزوانه‌کاته‌ری به دژمه‌ن مزانۆ. کریستۆفه ماچۆ: من ئی زوانمه(فهرانسهیی) هۆرنه‌چنیه‌ن، ته‌قدیر و هۆرکه‌وت و شه‌رایه‌ت ئادش سه‌پنان ملوو منه‌ره. ناچاره‌نا به فهرانسهیی بنویسوو. ئینه په‌یم زۆرانینه. ئی ڕۆمانێ یاگێ به‌رزوو شکوداروو زوانی ئه‌دایی فره باش نیشانه مده‌و. بێجگه جه باسوو زوانی ده‌رده‌و مۆهاجێره‌تیچ هه‌نه ویرشه‌نه‌و ههوڵ مه‌ده‌و وانه‌ری ته‌کشه‌نه ئاشنا که‌رۆ به‌تایبه‌ت چاگه‌نه که ویروز مه‌که‌رۆ که هه‌ر مۆهاجێرێو/په‌ناهه‌نده‌یوه نمه‌تاونه وێش سازگار بده‌و چه‌نی وه‌ڵاتوو بێگانا و پا بۆنه‌وه‌ن که بڕێو جه مۆهاجێره‌کا سه‌رزه‌مینوو بێگانه‌ی جیا مازا؛ یا ملا پیرای مه‌رگیوه جه کشوه‌روو وێشانه و یا یاگه‌هایه دوورته‌ر مێزاوه‌و وێشا مه‌کێشا داری. یۆ چانیشا کناچێوه 18 ساڵێنه به نامێ گیزلای.
ڕۆمانه‌ی کوتای "زوانوو ئه‌دایی"، ئاغه‌ی چه‌نگیزێ په‌هله‌وان، جه ده‌ورانوو دووریش جه ئیستانبووله‌نه هۆرشگێڵنانه‌وه سه‌روو زوانوو فارسی. یانزه فه‌سڵێنه و یا به واته‌و هۆرگێڵنه‌ری، یانزه چرکێ جه ژیواو ئاگۆتا کریستۆفێ به زوانێوه ساده به‌ڵام گیراو یاوگه‌مه‌ند شه‌رحه مه‌ده‌و که خه‌فه‌توو شادیش پێوه تێکه‌ڵ که‌رده‌ن. من ئه‌جوم خاتوو ئاگۆتا هه‌رچه‌ند دیارییی/جایێزێ جۆراوجۆرێ ئه‌ده‌بییش به‌ردێنێوه به‌ڵام خه‌مش فره‌ته‌ر بیه‌ن. پا بۆنه‌وه که ئینسانیوی دوه فه‌رگه‌نگێنه‌و فه‌رهه‌نگوو ئه‌دایش که جه له‌حازوو جوغرافیاییوه ته‌رکش که‌رده‌ن سه‌رشوه سه‌نگینی مه‌که‌رۆ و ئینه بارش گران که‌ردێنه. ئاغه‌ی په‌هله‌وان جه دماواچه په‌یجۆرانه‌که‌شه‌نه سه‌رنجێوه‌ش کێشان سه‌روو په‌یامه‌دوو ره‌وانی سه‌خت و گیان پڕووکنوو مۆهاجێره‌تی په‌ی ئا که‌سانه که دڵشا هه‌ن لاو زوانوو خاکوو وه‌ته‌نوو وێشاوه. ئاد منویسۆ به‌سه‌رئاماو فره‌ی جه مۆهاجێره‌کا، سیاسی و غه‌یرێ سیاسی ئه‌غڵه‌ب پا جۆره‌ن: دڵبینیایی به ویه‌رده‌ی، بێگانه‌گی ته‌کوو ئیسه‌ی و ته‌رسی جه ئایه‌نده‌ی. به راوینوو په‌هله‌وانی هه‌ر مۆهاجرێو زات و چاره‌نووسش جیا جه یوته‌رین و ئاچێوه که په‌ی ئه‌ده‌بیاتی یاگه‌و سه‌رنجین هه‌ر ئی خسووسیاته تاقه‌که‌سیه‌تینێ. نویسه‌ره‌و ڕۆمانه‌و زوانوو ئه‌دایی چه‌نی ئانه‌یه که برێو جه تایبه‌تمه‌ندیاو ئا گروویه که ته‌کشانه وه‌ڵاتیش جیا مازۆ، مه‌وزوو وه‌روو قسه‌و باسی، راسه‌وراس و بێ دره‌نگ سه‌روو واقعیه‌توو تایبه‌توو/ویژه‌و وێشوه ته‌کید مه‌که‌رۆ و حه‌تا جه داستانه‌کاشه‌نه فره که‌م باسوو شوه‌که‌یش مه‌که‌رۆ. ئاچێوه که وێش ته‌جرۆبه‌ش که‌رده‌ن مه‌نیه‌وش وه‌روو ده‌سوو وانه‌ری.
هه‌م "زوانی ئه‌دایی"و هه‌م "دمایین وانه"هه‌ردوێ په‌ی نه‌بیه‌ی زوانوو ئه‌دایی شیوه‌ن مه‌که‌را. جه"دمایین وانه"نه فه‌رانسه‌ویه‌کا هان نمه‌دریا په‌ی دژمه‌نی که‌رده‌ی ته‌کوو زوانهایه‌ته‌ری به‌ڵکوم ته‌شوێقێ بانێ په‌ی ئانایه زوانوو ئه‌دایی وێشا پارێزنا. ئه‌مما جه "زوانوو ئه‌دایی"نه ته‌کوو ئانه‌یه که نویسه‌ر ئارام ئارام، عه‌مه‌ڵه‌ن و هه‌رهه‌قه‌تی زوانوو ئه‌دایی وێش مه‌نیه‌و لاوه و نویسه‌ی به زوانی فهرانسهیی که هێشتا هه‌ر به دژمه‌نش مزانۆ، ده‌س په‌نه‌مه‌که‌رۆ. هۆرگێڵنه‌ری زاناو ئی کتێبه‌یه وه‌رچه‌مگا یا راوینوو نویسه‌ری ره‌د مه‌که‌رووه‌و منویسۆ ئاده جه ویر مه‌به‌رونه‌وه که فێربیه‌ی زوانێوته‌ری جه زه‌مینه‌و فه‌رهه‌نگێوه‌نه که هه‌نی دلێشه‌نه جا، با ئانه فه‌رهه‌نگوو زوانوو ده‌سه‌ڵاتی یا فه‌رهه‌نگوو زوانێوی باووو/رایجوو زه‌مانه‌ی بۆ؛ نه ته‌نیا چێوێو جه ئینسانی که‌م نمه‌که‌رۆوه به‌ڵکوم مه‌نزه‌ڵه‌ت و پایه‌ش به‌رزته‌ر مه‌که‌رۆوه.
سه‌رچه‌مه و دمانویسیا: نه‌قدوو زێنده‌یاد ئه‌حمه‌دێ بوورقانییێ فهراهانی سه‌روو کتێبوو: <<زبان مادری>>،ئه‌سه‌روو: ئاگۆتا کریستوفێ،هۆرگێڵنه‌ر: چه‌نگیز په‌هله‌وان، وه‌ڵاوکریاو ئاوی، تاران،1386.
واچه‌نامه‌ی هۆرامی:
زوانوو ئه‌دایی: زبان مادری *** سه‌ردابه‌رده: کم رمق. *** وه‌رهۆرز: شرق.طلوع آفتاب. *** فه‌ره‌حبه‌خش: دلچسپ *** وانگا: مدرسه *** تام: طعم *** تین: حرارت *** ئاخرسه‌ر: سرانجام *** دمایین وانه: آخرین درس *** پیت: غنی، پربرکت *** وه‌رچه‌م گێرته‌ی: در نظر گرفتن *** ده‌م واچ: کلام *** شاریا: پنهان *** شی: تجزیه و تحلیل. تفسیر *** هارووهاج: پر جنب و جوش *** واڕیای ده‌روونی: انقلاب درونی *** پارێزنای: مراقب بودن. حفظ کردن *** زه‌نده‌واڵه: زنبور *** گمه‌گم: بغو بغو *** داپه‌رس: سوال *** ئه‌نتیک: گرانبها، عتیقه *** ئه‌ره‌نیش: ساکن *** دڵبینیا: دلبسته *** واچیای: ر‌وایت *** ویر هۆرخزن: تامل برانگیز *** یاگێ سه‌رنجێ: تامل برانگیز *** دماواچ: پسگفتار *** په‌یجۆری: تحقیق *** گیان پڕووکن: طاقت فرسا *** تاقه‌که‌سیه‌تی: فردیت *** وه‌رچه‌مگا: نظر، دیدگاه *** راوین: نظر، دیدگاه
